اگرچه جویشگرهای بومی در ایران تاکنون نتوانستند به جایگاهی که مدنظر است، دست پیدا کنند، اما مسوولان معتقدند در سال‌های اخیر جویشگرهای بومی در زمینه افزایش توانمندی‌های زیرساختی و فنی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته اند. از جمله این پیشرفت‌ها می‌توان به قابلیت خزش میلیاردها صفحه و به‌روزرسانی همزمان و برخط نمایه‌های جست‌وجو اشاره کرد.
طرح یا پروژه جویشگر یا موتور جست وجوی بومی یکی از مهمترین پروژه‌های تعریف شده از سوی وزارت ارتباطات در دولت یازدهم بود که موضوعیت آن هم تنگ‌تر شدن حلقه‌ی تهدیدها و تحریم‌ها علیه ایران بود و اهمیت آن در افزایش تولید محتوای فارسی در وب باعث شد تا این طرح به نوعی در پروژه‌های اقتصاد مقاومتی تعریف شود.
آخرین خبری که از اعتبار پروژه اعلام شد، مبلغ حدود ۵۰ میلیارد تومان بوده و قرار شد با بکارگیری توان بخش خصوصی و پژوهشگران، از نظر اقتصادی برای کشور ارزش آفرینی کند.
در این زمینه از سال اول شکل گیری دولت یازدهم، شورای راهبری جویشگر بومی متشکل از نمایندگان پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان فناوری اطلاعات ایران، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و نمایندگان بخش خصوصی تشکیل و آغاز به کار کرد. در این پروژه هدف این بود که با فرهنگ‌سازی و ایجاد زیرساخت‌های کیفی، کاربران ایرانی از خدمات جست‌وجوی متنی، تصویری و همچنین موتور جست‌وجوی نقشه و ترجمه ماشینی، از موتورهای جست‌وجوی بومی استفاده کنند.
جویشگر بومی یکی از این گزینه‌های جایگزین داخلی است که همچنان از اهمیت برخوردار بوده و به آن توجه می‌شود. مسوولان معتقدند در سال‌های اخیر جویشگرهای بومی در زمینه افزایش توانمندی‌های زیرساختی و فنی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشتند. از جمله این پیشرفت‌ها می‌توان به قابلیت خزش میلیاردها صفحه و به‌روزرسانی همزمان و برخط نمایه‌های جست‌وجو اشاره کرد. همچنین با توسعه ابزارهای پردازشی و دادگان فارسی توانمندی‌های خود را درباره درک و بسط نیاز اطلاعاتی کاربر افزایش داده‌اند. با وجود این، تعداد پرس‌وجوی روزانه جویشگرهای بومی به بیش از ۲۰۰ هزار برسد اما این عدد در مقایسه با حدود ۳۰۰ میلیون پرس‌وجوی روزانه کاربران ایرانی از گوگل همچنان عدد قابل توجهی محسوب نمی‌شود.
بنابراین اگرچه به گفته‌ی مسوولان، بازدید جویشگرهای بومی به روزانه بیش از ۷۰۰ هزار بازدید و ۲۰۰ هزار پرس‌وجو دست یافته‌اند، اما با توجه به آماری که سایر جویشگرهای بومی دارند، این اعداد کافی نیست و باید به روزانه چند میلیون پرس‌وجو رسید. درواقع به نظر می‌رسد هنوز جویشگر بومی با بسیاری از جویشگرهای بومی نظیر یاندکس روسیه فاصله قابل توجهی دارد و قطعا برای رسیدن به بلوغ مناسب باید مسیر دشوار و طولانی را طی کند.
از سوی به اعتقاد کارشناسان، در یک نگاه درازمدت، علاوه بر آن‌که جویشگرهای بومی می‌توانند به استقلال ملی در فضای سایبری کمک کنند، به نوعی موتور محرکه‌ی صنعت IT کشور نیز محسوب می‌شوند، زیرا به خوبی می‌توانند مشتریان را به کسب‌وکارهای مورد نیاز خود هدایت کنند. از این لحاظ، تأثیر بسزایی در رونق فضای کسب و کار IT داشته و فرصت‌های شغلی فراوانی را ایجاد خواهند کرد.
موتور جست‌وجو دراقع ابزاریست که به‌منظور جست‌وجو در وب برای به دست‌آوردن اطلاعات درخواست‌شده، به کار می‌رود. در این راستا، موتور جست‌وجو باید در یک فضای رقابتی توجه و اعتماد کاربر را به خود جلب کند، بتواند بخشی از نیازمندی‌های مردم را از طریق توانمندی داخلی تامین کند و مردم برای یافتن پاسخ سوالات خود به موتورهای جست‌وجویی مراجعه کنند که محتوای داخلی را ارائه می‌دهد.
فاصله‌ی زیاد جویشگرهای ایرانی با مشابه‌هایشان
اما به نظر می‌رسد جویشگرهای بومی ما، هنوز با مشابه‌های خود در سایر کشورها فاصله دارند. «گرگر» و «پارسی‌جو» موتورهای جست‌وجوی ملی هستند که قدمت آنها به حدود ۱۰ سال می‌رسد و «یوز» نیز پس از آنها ایجاد شد. البته در حال حاضر تنها یوز و پارسی‌جو در کشور فعالیت دارند اما همین جویشگرها هم ظاهرا آنچنان که باید مورد استقبال عمومی قرار نگرفته‌اند و همچنان تمایل کاربران برای مراجعه به موتور گوگل بیشتر است.
در توضیح دلایل راه‌اندازی جویشگرهای بومی بارها گفته شده که در هیچ کجای دنیا، جویشگر بومی با هدف پر کردن جای گوگل و یاهو راه‌اندازی نمی‌شود. اما با مطرح شدن پروژه جستجوگر ملی، بسیاری تصور می‌کنند که این جویشگر قرار است جای گوگل و یاهو را بگیرد، به همین خاطر به‌طور مداوم جویشگر بومی را با موتورهای جست‌وجو مقایسه می‌کنند درحالی که موتورهای بومی، دو هدف مختلف را دنبال می‌کنند و درواقع کارکرد این دو با یکدیگر متفاوت است.
توسعه خدمات متنوع مطابق با نیازهای بومی و محلی، افزایش درآمد ملی از طریق کسب درآمد جویشگر بومی، ترویج و گسترش فرهنگ ایرانی-اسلامی در فضای مجازی، کمک به ایجاد مزیت رقابتی برای جویشگر بومی نسبت به رقبای غیربومی، توسعه زیرساخت‌های تولید و ارائه خدمات و محتوای جویشگر بومی، توسعه دانش و فناوری جویشگر بومی، حفاظت از اطلاعات و ارتقای امنیت ملی در فضای مجازی و بهره‌مندی از گزارشات ذائقه‌سنجی کاربران ایرانی برای ارتقای خدمات فضای مجازی از ضرورت‌ها و اهداف کلان جویشگرهای بومی اعلام شده است.
نقاط قوت جویشگرهای بومی
از طرفی به اعتقاد برخی کارشناسان، خدمات موتورهای جست‌وجوی بومی در ایران در حال حاضر هنوز به بلوغ کافی برای استفاده همه‌جانبه نرسیدند و بنابراین نمی‌توان آنها را به صورت کامل جایگزین کرد، اما می‌توان از آنها در زمینه‌هایی که قوت بیشتری دارند، بهره‌برداری کرد. به عنوان نمونه برای خدمت جست‌وجوی پیمایشی که در آن به دنبال آدرس یک سایت می‌گردیم، در حال حاضر جویشگرهای بومی در وضعیت خوبی قرار دارند. یا سرویس‌های جانبی نظیر ترجمه ماشینی و سرویس خبر با استقبال خوبی از جانب کاربران بومی مواجه شده است.
در حال حاضر، داده‌های باارزشی در کشور در اختیار سازمان‌های مختلف قرار دارد که می‌تواند با انعقاد تفاهم‌نامه و تعامل با آنها در اختیار جویشگرهای بومی قرار گیرد و ارزش افزوده بیشتری را در جویشگرهای بومی ایجاد کند. از جمله این موارد می‌توان به اطلاعات ۱۱۸ و پایگاه داده‌های پژوهشی نظیر پایان نامه‌ها و مقالات علمی اشاره کرد. ارائه سرویس‌های جست‌وجوی ویژه مدارس و کودکان نیز از برنامه‌هایی است که به رونق هرچه بیشتر در استفاده از جویشگرهای بومی کمک خواهد کرد.
برای بررسی عملکرد جویشگرهای بومی و رصد مداوم میزان پیشرفت آنها از لحاظ کیفیت ارائه خدمات جویش، آزمایشگاه وب‌آزما ذیل طرح جویشگر ایجاد شده است. این آزمایشگاه به صورت دوره‌ای، از جنبه‌های مختلف به ارزیابی جویشگرهای بومی، در مقایسه با جویشگرهای مطرح بین‌المللی پرداخته و نتایج ارزیابی‌ها را در قالب گزارشهایی منتشر می‌کنند.
دقت جویشگرهای بومی: ۸۰ درصد
بر اساس آخرین نتایج گزارش‌شده توسط وب‌آزما، دقت نتایج ارائه‌شده توسط جویشگرهای بومی در حدود ۸۰ درصد دقت نتایج ارائه‌شده توسط بهترین جویشگرهای غیربومی است. البته تمرکز اصلی جویشگرهای بومی بر پرس‌وجوهایی است که به زبان فارسی ارائه می‌شوند و وب‌آزما نیز در ارزیابی‌های خود این موضوع را مورد توجه قرار داده است. با این حال، توانایی شناسایی صفحات پرکاربرد و مهم انگلیسی و امکان جست‌وجو روی این صفحات نیز مورد انتظار است و قطعاً در ارزیابی‌ها هم لحاظ می‌شود.
با تمام این اوصاف، این جویشگرها، هنوز فاصله قابل توجه و معناداری با جویشگرهای بین‌المللی نظیر گوگل دارند. این موضوع خصوصا در میزان اقبال و جذب کاربران قابل مشاهده است. در این زمینه علاوه بر فرهنگ‌سازی و تبلیغات نیاز به ایجاد مزیت‌های رقابتی برای جذب هرچه بیشتر کاربران هستیم.
با توجه به پیچیدگی و ابعاد کاری که برای توسعه جویشگر بومی متصور است و همچنین وجود رقبای قدرتمند غیربومی، دستیابی به بازار قابل توجهی از کاربران، در کوتاه مدت امکانپذیر نیست. این موضوع علاوه بر تلاش همه‌جانبه در حوزه فنی و بازاریابی، نیازمند خلق سرویس‌ها و خدماتی است که به‌عنوان مزیت رقابتی در برابر رقبای غیربومی قابل ارائه باشد. یکی از راه‌های دستیابی به این امر، بررسی دقیق‌تر نیاز خاص بومی و ضعف‌ها و کاستی‌های خدمات غیربومی است.
