زندگی امروز محصول رقابت و تعامل دو نگاه زنده ماندن و زندگی کردن است؛ یکی معیشت را تنها چالش پیش‌ رو می‌بیند، دیگری اصلاح و بهبود را فراتر از اقتصاد می‌داند و وضعیت معیشت را تنها علامتی از دردهای مزمن‌تری می‌داند که نیاز به بازسازی‌های جدی‌تر در ساختارهای اقتصادی- اجتماعی- سیاسی دارد.

 

بر پایه دیدگاه «زندگی کردن»، ادعای بهبود وضعیت معیشت و اقتصاد کشور، بدون توجه به آن بازسازی‌های اجتماعی- سیاسی اساسا امکان‌ناپذیر بوده و فریبی بیش نخواهد بود.  بروز و ظهور آزادی در یک کشور حاصل نیازی دوگانه (و البته پارادوکسیکال) است که در یک سو نیاز به دولتی (اعم از همه‌ی حکمرانان) توانمند و قدرتمند است که توان مهار خشونت هر گروهی را داشته باشد و بتواند قوانین و مقررات را به اجرا بگذارد و در همان حال، نیازمند جامعه‌ای که بتواند آن دولت قوی و قدرتمند را به بند بکشد. جامعه‌ای که بتواند آن دولتی که خودش خشونت را مهار کرده است را از اعمال خشونت به دور دارد. سازوکارهایی مانند حزب، رسانه و شبکه‌های اجتماعی (در دنیای امروز و در کنار رسانه و نه نوعی از رسانه) که می‌تواند بر امیال حکمرانان قوی مهاربند بزند.

شبکه‌های اجتماعی در دنیای امروز مهم‌ترین ابزار مهار زدن بر میل خشونت حکمرانان هستند. حکمرانانی که در هر صورت باید پاسخگوی عملکرد خویش باشند در زمانی‌که برابرِ پرسش‌های شهروندان در شبکه‌های اجتماعی قرار می‌گیرند. ناگزیر می‌شوند به پذیرش برابری (و نزول اجلال) و هم‌زمان پاسخگویی به آنان. این معجزه‌ شبکه‌های اجتماعی، برای ایران نیز صادق بوده است.

 

معجزه‌ای که جامعه‌ بعضا بدون ابزار ایرانی در برابر قدرت را تبدیل به جامعه‌ای قدرتمند کرده است. ابزار شهروند امروز پرسش‌گری در شبکه‌های اجتماعی است و به همین دلیل هم سیاستمداران مختلف عیار خود را در پذیرش آزادی مردم در همین محک نشان می‌دهند. از یک سو سیاستمداری می‌تواند باشد که نه تنها شجاعت پاسخ‌گویی ندارد، بلکه به دشمنی شبکه‌های اجتماعی برمی‌خیزد و در سوی دیگر سیاستمداری که نه تنها تضمین‌کننده این ابزار جامعه ایرانی است،  بلکه خود را در برابر پرسش‌های شهروند، مسوول می‌داند.

سیاستمداری که از روبه‌رویی و پاسخ‌گویی به مردم پرهیز دارد، نه تنها خودش درگیر «زنده ماندن» در عرصه سیاست است؛ بلکه مردمی را دوست دارد که اسیر «زنده ماندن» خویش باشند. مردمی که آن‌چنان ناتوان که خواسته‌هایشان به سطح «زنده ماندن» رسیده باشد و کسی نای پرسش نداشته باشد تا او بتواند در عرصه‌ سیاست زنده بماند.

راه باریک آزادی که زندگی را برای جامعه ایرانی می‌سازد،  نه از طریق قهر با صندوق‌های رای و نه از طریق حضور خیابانی، بلکه تنها از طریق پرسش‌گری و نهایتا رای دادن به پاسخ‌هایی است که می‌شنود،  ارزیابی می‌کند و سپس دست به انتخاب می‌زند. شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، یکی از ابزارها برای رسیدن به آگاهی‌ست و آگاهی، آغاز رسیدن به آزادی‌های اجتماعی- سیاسی.

شاید امروز آنچنان دردهای «زنده ماندن» عمیق شده است که مطالباتی مانند آزادی اجتماعی در معرض دید قرار ندارد؛ اما نسل جدید حتی با فرض گرفتن شغل یا تامین حداقل‌های زنده ماندن هم راضی نخواهد شد. این نیمه پنهان واقعیت امروز است و هشداری برای فردا؛ هشداری که اگر جدی گرفته نشود،  ما را با خود خواهد برد. شاید بشود با وعده «زنده ماندن» ‌ رای خرید؛ شاید از طریق تقلیل خواسته‌های مردم به موضوعات اقتصادی، سرپوشی بر پرسش‌های دیگر گذاشت؛ اما اولا بهبود وضعیت معیشت بدون تامین زیرساخت‌های حقوقی، سیاسی و اجتماعی و تامین آزادی‌های اجتماعی و سیاسی امکان‌پذیر نیست و ثانیا به فرض محال با روش‌های کوتاه‌مدت، بتوان اندکی در زندگی شهروندان گشایشی ایجاد کرد (حتی کاری به فردای ویران شده برای این التیام هم ندارم)؛ تازه با حقیقت جامعه‌ای روبه‌رو خواهید شد که خواسته‌های اصلی‌اش در کسب آزادی‌های اجتماعی و اقتصادی و مطالبه‌اش برای «زندگی کردن»، فرصت بروز می‌یابد.

مردم می‌خواهند زندگی کنند و زندگی کردن برای آنان فراتر از «زنده ماندن» به مدد بسته‌های معیشتی صدقه‌ای است. بهتر است به پرسش اصلی بپردازیم یعنی «زندگی کردن» و نه پرسش موقت «زنده ماندن» جامعه‌ای که ناتوان نگه داشته شده است.

گرسنه ماندن و عدم آگاهی، نتیجه‌اش می‌شود سال‌ها فاصله با خواستن آزادی‌های سیاسی- اجتماعی. و این، تنها ابزار برخی‌ست برای زنده ماندن در دنیای سیاست.

 نگاه به روابط بین‌الملل و تعاملات جهانی، گویی برای برخی از گروه‌های سیاسی موضوعی جز برقراری چیزی مشابه نفت در برابر غذا یا همان حداقل تعامل برای «زنده ماندن» نیست. این همان تفاوت هفتم میان دو رویکرد «زنده ماندن» و «زندگی کردن» است.

 

تعاملات بین‌المللی از سر ناچاری، یا از سر ضرورت، همان چیزی است که در نهایت به «زنده ماندن» می‌رسد. در همین نگاه است که ذاتا تعامل بین‌المللی در چارچوبی امنیتی نگریسته می‌شود و نه به عنوان یکی از الزامات توسعه.

 

انسان‌ها و جوامع در ارتباطات و تعاملات است که به رشد و توسعه می‌رسند. آدمی را در جزیره‌ای تنها تصور کنید؛ با انواع دسترسی به بهترین خوراک‌ها و نوشیدنی‌ها، در بهترین طبیعت و بهترین مناظر، اما تنها. این تصویر علی‌رغم همه زیبایی‌هایش دردناک و کشنده است؛ چون آدمی در تعامل با جهان و جهانیان و در ارتباط با دیگران است که معنا می‌یابد، رشد می‌کند و نهایتا به شکوفایی‌اش می‌رسد.

 

جهان در تعامل است که معنا می‌یابد و در ارتباطات است که نه تنها انسان‌ها، بلکه جوامع می‌توانند زندگی کنند. زیستن در جزیره تنهایی، علی‌رغم تمامی زیبایی‌ها و شرایط مطلوب‌اش، اسم‌اش هر چه باشد؛ زندگی نیست! برای «زندگی کردن» لازم است تا جوامع به دلایل متعددی با همدیگر ارتباط داشته باشند.

 

یادگیری و انتقال فناوری

 

جوامع نیز مانند انسان‌ها در سایه روابط‌شان می‌توانند از همدیگر بیاموزند؛ از تجربیات هم درس بگیرند و در نهایت دانش و فناوری را از دیگری وام بگیرند. به این ترتیب هرگونه کاهش ارتباطات و منزوی شدن یعنی محروم کردن خود از یادگیری‌ها و استفاده از تجربیات دیگران. هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند از آن همه دانش و فناوری جهانی بی‌نیاز شود و خود را مستقل و خودکفا از دیگران تصور کند.

 

توسعه و سرمایه‌گذاری

 

یکی از مهم‌ترین عوامل و نشانه‌های توسعه در میزان سرمایه‌گذاری خارجی، خصوصا سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) است. سرمایه‌گذاری خارجی یکی از مهم‌ترین منابع سرمایه‌ای برای توسعه سریع است. خصوصا زمانی که کشور میزبان و سرمایه‌پذیر، دارای پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های مناسب برای رشد باشد. منزوی شدن یعنی ربودن فرصت رشد و توسعه داخلی. این امر با توجه به این‌که نیروی کار متخصص بیکار نیز در ایران وجود دارد؛ اهمیتی دوچندان دارد.

 

از دست دادن بازار

 

کشورهای مختلف، بازارهای همدیگر هستند. هر کشوری در ساده‌ترین حالت بازار محصولات کشورهای دیگر و مقصد گردشگران آن‌هاست. به این ترتیب کاهش روابط بین‌الملل یعنی کاهش فرصت درآمدزایی برای آن جامعه. کشوری مانند ایران به دلیل جذابیت‌های طبیعی و تاریخی، می‌تواند درآمدی بسیار فراتر از نفت برای مردمانش ایجاد کند. مقایسه با کشورهای همسایه می‌تواند این تفاوت را آشکارتر سازد، وقتی درآمد گردشگر ترکیه بیش از درآمد نفت ایران است.

 

حذف از ساخت آینده

 

آینده بر اساس توطئه‌ای گروهی مخوف در دالان‌های مخفی و اسرارآمیز ساخته نمی‌شود؛ بلکه آینده، برآیند تلاش بازیگران مختلفی است که هر یک بخشی از آینده را بر اساس ایده‌ها و مشارکت خود می‌سازند. کاهش روابط بین‌المللی و قهر با سازوکارهای جهانی، تنها یک حذف خودخواسته برای ساختن آینده است و قطعا اگر ما خودخواسته به حذف خود دست بزنیم؛ یعنی آینده‌ای که بدون مشارکت ما ساخته می‌شود، با ارزش‌ها و مطلوبیت‌های ما فاصله خواهد داشت.

 

در کل روابط بین‌الملل برای اندک درآمد نفتی و واردات حداقل‌های زندگی (مانند دارو) نه ارزشی دارد و نه آن‌قدر جذاب است که چشم‌انداز جامعه‌ای با مطلوبیت‌های ایران باشد. در حقیقت روابط بین‌المللی فرصت «زندگی کردن» است که در آن مانند زندگی فردی احترامی است به یادگیری و توسعه، توانمندی اقتصادی و ساختن آینده. ما برای «زندگی کردن» نیاز به روابط بین‌الملل داریم و نه برای زنده ماندن. کسی که می‌گوید ما با تهاتر می‌توانیم از هزینه تحریم‌ها بکاهیم؛ به غیر از آن‌که مکانیزم‌های امروزِ اقتصاد را فهم نکرده؛ همان کسی است که تنها هدف‌اش «زنده ماندن» است و نه «زندگی کردن»؛ درست مانند کسی که تنها چالش تحریم‌ها را فروش نفت می‌داند.

 

راستش هرچقدر که فکر می‌کنم؛ روابط بین‌الملل حکم هوای تازه دارد برای کشورها. ما می‌خواهیم زندگی کنیم و برای زندگی کردن به هوای تازه نیاز داریم.