محمود بی جن خان زبان شناس و استاد دانشگاه تهران گفت: برای حفظ زبان نوشتاری، باید نرم افزارهایی برای تصحیح و درست نویسی در فضای اینترنتی تولید شود.
به گزارش مرکز روابط عمومی واطلاع رسانی وزارت ارتباطات وفناوری اطلاعات، بیست و چهارمین نشست نقد و اندیشه با موضوع «درست نویسی ادبیات فارسی در فضای مجازی» باحضور محمود بی جن خان و فرهاد ساسانی اساتید دانشگاه و زبان شناس برگزار شد.
در این نشست تاکید شد: اصولا در برابر برخی تغییرات نمی توان و نباید ایستادگی کرد به شرط آنکه اصول ادبیات فارسی را دستخوش تغییر نکند.
در ابتدای این نشست، بی جن خان با یادآوری اینکه در زبان شناسی سه حوزه زبان، خط و ادبیات وجود دارد که باید از هم تفکیک شود، گفت: زبان ابزار ارتباطی است که کودک از طریق بازخوردهای محیط و به صورت فعال آن را یاد می گیرد و ماهیت آن گفتاری است، پس از آن در مدرسه زبان نوشتاری را آموزش می بیند و برای فراگیری آن ماهیتی انفعالی دارد، ادبیات حوزه ای است که برای بیان تخیل به ابزار زبان نیاز دارد.
وی افزود: فضای مجازی به علت سرعت بیشتر، محدودیت های خود را بر روی زبان نوشتاری اعمال می کند که یک «گونه زبانی» است اگر آنچنان که حرف زده می شود، نوشته شود در عمل به خط و زبان فارسی در فضای مجازی آسیب وارد می شود.
بی جن خان با تاکید بر این که امکان دیدن خطاهای مکرر در نوشتار زبان و عادت کردن ذهن به آن بر غلط نویسی تاثیر می گذارد، گفت: به دلیل نفوذ بالای اینترنت در ایران اینگونه خطاهای نوشتاری در گونه زبان اینترنتی رشد داشته است که به نظر من تاثیر زیادی بر روی زبان می گذارد.
وی ادامه داد: اما مهم این است که جریان را بشناسیم و بدانیم که چگونه با آن برخورد کنیم تا کمترین تاثیر را بر روی زبان نوشتاری بگذارد تا به جایی نرسیم که واژه های متون کهن قابل درک نباشد.
وی با اعلام اینکه متون زبانی که جنبه پیام رسانی دارد و در موقعیت خاص تولید می شود، تاثیر چندانی در تغییر نوشتار زبانی ندارد، تصریح کرد: آنچه تاثیر گذار است متن های مانند وبلاگ های کاربران است که واژه هایی را وارد گونه زبان می کنند و باید تا جایی که می توانیم از زبان نوشتاری در مقابل آنها حفاظت کنیم.
این استاد زبان شناس با بیان این که دو راه برای حفظ زبان نوشتاری داریم، اظهارکرد: ابتدا باید آموزش را از دوره های دبستان برای نسل امروز که با گونه زبان اینترنتی آشنا است، تقویت کنیم و دوم نرم افزارهایی را برای تصحیح و درست نویسی در فضای اینترنتی تولید کنیم که نیاز به حمایت دولت از بخش خصوصی و شرکت های دانش بنیان دارد.
بی جن خان با تاکید بر اینکه در فضای واقعی، در هر موقعیتی از گونه زبانی آن محیط استفاده می شود، کرد: در محیط مجازی نیز موقعیت زمانی گونه خاص خود را ایجاد می کند به عنوان مثال برای نوشتن نامه الکترونیکی فرصت بیشتری در اختیار کاربر هست ولی برای نوشتن یک توئیت با توجه به محدودیت کاراکتر کاربر خلاصه تر و موجزتر متن را می نویسد و به همین ترتیب برای نوشتن با گوشی سرعت عمل بیشتری به کار می رود و سعی می شود همانطور که حرف زده می شود نوشته هم بشود بلکه موجز تر تا زودتر جواب بگیرد.
این استاد دانشگاه با یادآوری اینکه ویژگی «گونه اینترنتی زبان» سرعت است که بر روی همه حوزه ها تاثیر دارد و باعث شلختگی در خط و نوشتار می شود، گفت: در فضای واقعی هم در موقعیت های مختلف این شلختگی نوشتاری وجود دارد حتی ۴۰۰ سال پیش هم که فضای مجازی نبود این خطاها وجود داشته است و نباید چندان نگران بود.
وی افزود: بر طبق برخی آمارها ۷۸ درصد ایرانی ها کاربر فضای مجازی هستند و اگر این تعداد، از گونه نوشتاری زبان اینترنتی با توجه به موقعیت این فضا که سرعت بر آن حاکم است استفاده کنند خطا اتفاق می افتد و حتی ممکن است من هم (به عنوان استاد دانشگاه) خطا داشته باشم.
باید معیار دقیق درست نویسی تعریف شود
استاد دانشگاه تهران با یادآوری اینکه ویژگی متون در فضای مجازی خلاصه نویسی است، گفت: یکی از ویژگی های نوشتار استفاده از کلماتی است که غنای واژگانی دارد اما متون در فضای مجازی غنای واژگانی کمتری دارند که آن هم به دلیل سرعت و شیوه تعاملی است که اینترنت به کاربران تحمیل می کند.
بی جن خان ادامه داد: دومین ویژگی این است که در فضای مجازی انبوه اطلاعات وجود دارد و کاربر می خواهد در کمترین زمان ممکن بیشترین اطلاعات را بگیرد و به دلیل این ملاحظات باید با همکاری مهندسین و زبان شناسان نرم افزارهای حمایت از زبان فارسی و تقویت آن تولید و منتشر شود.
وی با اعلام اینکه برای تولید این نرم افزارها باید معیار درست نویسی از سوی فرهنگستان ادب فارسی و با همکاری دانشگاه ها تعریف شود، اظهارداشت: به طور طبیعی خط و زبان در دراز مدت تغییر می کند و حالا با وجود فضای مجازی سرعت این تغییر بالا رفته است و باید معیار دقیق درست نویسی تعریف شود تا اشکالات خط و زبان فارسی را برطرف کند.
تغییر زبان در همه زمان ها اتفاق افتاده و مختص کشور ما نیست
فرهاد ساسانی زبان شناس نیز در این نشست با یادآوری اینکه تغییر زبان در همه زمان ها و جوامع اتفاق افتاده و مختص کشور ما نیست، گفت: در حال حاضر گونه «گفتار نوشتار» شکل گرفته که نمی توان از آن اجتناب کرد و اگر به سابقه تاریخی هم نگاه کنیم پس از ورود اسلام به ایران، تمام حکومت هایی که بر کشور مسلط شده اند برای ماندگاری و ارتباط با دیگران یک گونه نوشتاری را غالب کرده اند.
وی با تاکید بر اینکه در گذشته مردم به باسوادها و فرهیختگان رجوع می کردند، افزود: در حال حاضر فضای مجازی امکان ارتباطات وسیع تری را به وجود آورده و کاربران با تعداد افراد بیشتر و با سرعت بیشتری در تماس هستند به همین دلیل جایگاه ها عوض شده و دیگر فرهیختگان تاثیرگذار نیستند و سلبیریتی ها تبدیل به مرجع شده اند و این موضوع نسبت به شرایط گذشته در ایجاد تغییرات ترسناک است.
ساسانی ادامه داد: جلوی این تغییر را نمی توان گرفت، همانطور که در طول تاریخ اتفاق افتاده در این گونه جدید که با «نویسنده گوینده» رو به رو هستیم به دلیل اینکه نوشتار با خط در ارتباط است تاثیر خود را بر خط می گذارد که بخشی از آن به دلیل تنگناهای نوشتاری در زبان فارسی هم هست.
این استاد زبان شناس با بیان اینکه در اینجا با زبان به مفهوم عام آن رو به رو هستیم، تصریح کرد: در فضای مجازی با گونه های مختلف زبان مانند پادکست، روزنامه اینترنتی، وبلاگ و مقالات علمی سر و کار داریم که مشکلی ندارند، آن چیزی که در این فضا نگران کننده است بیشتر صفحات اجتماعی است که با بالا رفتن سرعت، تعداد اشتباهات نیز در آن بالا رفته است.
وی بیان کرد: در گذشته این اشتباهات در دنیای واقعی ثبت و ضبط نمی شد و تاثیر زیادی هم نداشت ولی الان به دلیل ثبت شدن این اشتباهات، شرایط نگران کننده ولی گریز ناپذیر است.
وی با تاکید بر اینکه تعداد نویسندگان در صفحات مجازی زیاد شده و باید به آموزش جدی تر نگاه کرد، افزود: وقتی به دوستتان پیام می دهید و به گونه نوشتار رسمی نمی نویسید، این نگران کننده نیست، آن بخشی برای خط فارسی نگران کننده است که افرادی یادداشت، مقاله و ... به این گونه منتشر می کنند، این تغییر نوشتار به گفتار ناگزیر است و اگر بخواهیم با آن مقابله کنیم از ما گذر می کند.
بیشترین آسیب را فرهیختگان به نوشتار فارسی وارد کرده اند
این استاد دانشگاه افزود: زبان فارسی از معدود زبان هایی است که خود را در طول تاریخ حفظ کرده و متون هزار سال پیش آن برای مخاطبان امروز هم قابل درک است، گفت: در قرون گذشته بیشترین آسیب را فرهیختگان با وارد کردن واژه های سخت به نوشتار فارسی وارد کرده اند و امروز هم زبان فارسی از فرهیختگان بیشترین ضربه را می خورد و مردم عادی به زبان نوشتاری ضربه نمی زند.
ساسانی ادامه داد: بسیاری از غلط های خطی ناآگاهانه است زیرا آموزش لازم به آنها داده نشده است، اگر غلطی نوشتاری آگاهانه باشد یک نوع واکنش به آشفتگی رسم الخط فارسی است که معیار درست نویسی ندارد.
وی با بیان اینکه باید به غیر از خط رسمی، خط فنگیلیش یا پارسی نگار را هم به رسمیت بشناسیم گفت: این خط الان در فضای مجازی استفاده می شود و اتفاقا دچار آشفتگی نیز هست و باید برای تغییر آن نیز اقدام کنیم و با آن وارد مکالمه شویم در غیر این صورت این نسل کار خودش را انجام می دهد و از ما گذر می کند.
