ظهور دو قطبی جدید در بازار شرکت‌های VOD
سه سال پس از شکل‌گیری انجمن صنفی شرکت‌های نمایش ویدئوی آنلاین (VOD و IPTV) مجمع عمومی فوق‌العاده و عادی نوبت اول این انجمن هفته گذشته در سکوت خبری برگزار شد. معرفی اعضای اصلی هیات مدیره آن که می‌توان در بین آن اسامی افراد نام آشنایی چون محمدعلی یوسفی‌زاده، مدیرعامل شرکت اینترنتی آسیاتک و سرویس تماشاخانه یا مهدی داوری مدیرعامل تیوا و مهدی شاملو مدیر تماشا را دید، حکایت از یک پوست اندازی جدید در انجمنی دارد که فروردین ماه سال جاری دو سرویس اصلی این بازار یعنی فیلیمو و نماوا با انتشار اطلاعیه‌ای مشترک به طور رسمی از عضویت و فعالیت در این انجمن کناره‌گیری کردند.
محمد صراف که در دوره گذشته انجمن رئیس صنف بوده و حالا عضو هیات مدیره صنف است، می‌گوید که خروج این دو مجموعه از صنف تنها یک بهانه بوده و از آنجا که آنها با رانت و ایجاد انحصار در بازار رشد کردهاند دیگر انجمن برایشان کارایی نداشته و به همین خاطر از آن جدا شده‌اند. آن سوی ماجرا هم محمدجواد شکوری مقدم، مدیرعامل دو مجموعه آپارات و فیلیمو می‌گوید آنها از رانتی استفاده نکرده و رشد حرفه‌ای خود را در بازار طی کردهاند. شکوری دلیل اصلی خروج از این صنف و عدم تمایل مجدد به حضور در آن را ارائه آمار غیر واقعی از شرایط بازار پخش ویدئوی آنلاین و دور شدن انجمن از اهدافش اعلام می‌کند که در نهایت به ضرر همین صنف تمام می‌شود.
پوست‌اندازی بعد از سه سال
انجمن صنفی شرکت‌های نمایش ویدئوی آنلاین سال ۱۳۹۶ و با دریافت گواهی فعالیت از وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی با هدف حمایت از این کسبوکارها این بخش از بازار تشکیل شد. این انجمن طی عمر کوتاه حیات خود به دور از جنجال و اطلاع‌رسانی خاص از کارهایش و حتی با برگزاری کمترین نشست خبری به فعالیت خود ادامه داده است. حتی برای اطلاع از میزان فعالیت و دستاوردهای این انجمن جست‌وجو در گوگل هم برای شما نتیجه‌ای در بر ندارد و پیدا کردن سایت این انجمن هم تا چند صفحه اول جست‌وجوگر گوگل ممکن نیست.
محمد صراف، رئیس سابق انجمن صنفی شرکت‌های نمایش ویدئوی آنلاین که با برگزاری مجمع عمومی فوق‌العاده این انجمن به عنوان عضو هیات مدیره آن فعالیت می‌کند در گفت‌وگو با پیوست از راه‌اندازی تازه سایت انجمن خبر می‌دهد و می‌گوید که این انجمن از زمان تاسیس تا کنون گام‌های خوبی در راستای حمایت از اعضای خود برداشته و افزایش تعداد اعضای آن از ۱۵ عضو به ۳۱ عضو در شرایط فعلی گواه همین موضوع است.
انجمن صنفی شرکت‌های نمایش ویدئوی آنلاین سال ۱۳۹۶ و با دریافت گواهی فعالیت از وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی با هدف حمایت از این کسبوکارها این بخش از بازار تشکیل شد
محمد صراف، عضو هیات مدیره انجمن شرکت‌های VOD و مدیرعامل سرویس فیلم‌نت در گفت‌وگو با پیوست در مورد چرایی فعالیت آرام و بدون اطلاع این انجمن به پیوست می‌گوید: «هیات مدیره انجمن برای ۳ سال انتخاب شده بود و هر ۳ سال یک بار مجمع برگزار می‌شود و در نهایت انتخاب هیات مدیره بعدی. در مجمع عمومی اخیر هم که برگزار شد اصلاحات اساس‌نامه‌ای داشتیم و اعضای هیات مدیره انتخاب شدند در هفته پیش رو نیز در جلسه هیات مدیره رئیس انجمن نیز انتخاب خواهد شد.»
او در پاسخ به این سوال که اصلاحات انجام شده در این انجمن شامل چه مواردی است توضیح داد: «در سال‌های گذشته بحث‌هایی وجود داشت مبنی بر اینکه افراد حقیقی هم بتوانند در این انجمن عضو شوند. غیر از شرکتها فعال در این حوزه ما سایت‌های دانلودی زیادی هم داریم که مشغول به کار هستند و اقداماتشان هم تحت کنترل ساترا است که حالا با اصلاحات اساسنامه این سایت‌ها هم امکان حضور در انجمن را دارند.» به گفته او بحث‌های مربوط به حق ورودیه و عضویت نیز از دیگر مواردی بوده که در مجمع اخیر این انجمن مورد برررسی و توجه قرار گرفته و با تغییراتی همراه شده است.
نباید با رانت بازار را بهم ریخت
شروع دور جدید فعالیت انجمن صنفی شرکت‌های ویدئوی آنلاین در حالی آغاز شده که دو بازیگر اصلی این بازار یعنی فیلیمو و نماوا فروردین ماه سال جاری در اطلاعیه‌ای مشترک به طور رسمی از عضویت و فعالیت در انجمن صنفی شرکت‌های نمایش ویدئوی آنلاین کشور کناره‌گیری کردند. این دو شرکت دلیل اصلی این کناره‌گیری را کاهش کارایی این انجمن در پیگیری امور این صنف اعلام کرده بودند . همچنین در این اطلاعیه یکی دیگر از دلایل اصلی اعلام رسمی این تصمیم، اطلاع‌رسانی‌های نادرست و انتشار آمار غیر‌واقعی در مورد این صنعت از سوی برخی اعضای این انجمن اعلام شده است.
حالا اما محمد صراف اعلام می‌کنند که خروج این دو شرکت از صنف با اعلام این دلایل تنها یک بهانه بوده است. او در این مورد به پیوست توضیح می‌دهد: «بهانه این دو سرویس برای انصراف از انجمن این بود که آمارهای ضد و نقیض از سمت انجمن مطرح شده است، ولی این تنها بهانه بود. در زمانی این انصراف از انجمن مطرح شد که به خاطر موضوع شیوع کرونا بحث کنسرت‌ها آنلاین بسیار مورد توجه قرار گرفته بود و اتفاقی که افتاد این بود که رشد ترافیک مشخص کرد که بازیگران بزرگ این بازار فقط فیلیمو و نماوا نیستند و همه این اکوسیستم در حال کارند.» به باور او ارائه آمار از کنسرت‌های آنلاین به نظر می‌آید این دو سرویس را ناراحت کرد که چرا شرکت‌های دیگر هم در این حوزه خوب کار می‌کنند. صراف تاکید می‌کند که در این زمینه بحث‌های دیگری هم مطرح است که شاید گفتن آن در رسانه‌ها زیاد درست نباشد.
او با اشاره به رشد فیلیمو و نماوا در بازار پخش آنلاین ویدئو می‌گوید: «نکته اصلی این است که از چه رانت‌هایی استفاده شده که این سرویس‌ها (نماوا و فیلیمو) بزرگ شده‌اند. در سال ۹۷ ایرانسل اینترنت رایگان را در اختیار یکی از این دو مجموعه (فیلیمو) قرار داد و این کار به صورت انحصاری باعث شد فیلیمو در عرض ۴ ماه به رشد باورنکردنی دست پیدا کند. تا سال منتهای ۹۷ به صورت ارگانیک تمام شرکت‌های این حوزه در حال رشد بودند اما ایرانسل ترافیک رایگان به فیلیمو داد و باعث به هم خوردگی تعادل در این بازار شد.»
صراف از برگزاری جلسات پی‌در پی با مقامات وزارت ارتباطات برای دریافت اسپانسر دیتا از اپراتورهای اینترنت ثابت و همراه می‌گوید و اینکه در نهایت به خاطر انحصار ایجاد شده از سمت ایرانسل برای فیلیمو این جلسات به نتیجه‌ای نرسیده است. او در این مورد توضیح می‌دهد: «نزدیک به یکسال جلساتی در شرکت زیرساخت زمانی که آقای جهرمی مدیرعامل این شرکت بودند برای بحث اسپانسر دیتا داشتیم. در این جلسه شرکت‌های اینترنتی و VOD ها بودند و برای اینکه این صنعت رشد کند این بحث را مطرح کردیم که اپراتورهای اینترنت چه ثابت چه همراه اسپانسر دیتا به سرویس‌های VOD به فروش برسانند و سرویس ها هم دریافت محتوا برای کاربرانشان را رایگان کنند.»
به گفته او برای پیاده‌سازی این اتفاق این انجمن جلسات گوناگونی با مقامات رگولاتوری زیرساخت داشته تا توانسته مصوبه‌ای در این زمینه به تصویب برساند که در نهایت به گفته او ایرانسل این امکان را به صورت انحصاری به فیلیمو می‌دهد.
او به هم خوردگی رقابت در بازار VOD و بزرگ شدن فیلمیو را به واسطه همین اتفاق می‌داند: «تقریبا ۳ تا ۴ ماه پیگیر این ماجرا بودیم تا جلوی این انحصار را بگیریم و حتی آن زمان نماوا که هنوز عضو کنسرسیوم فیلیمو نبود دنبال این موضوع بودند؛ اما در نهایت هم به جوابی نرسیدیم و رقابت در این بازار به همین دلیل از بین رفت.»
صراف در حالی ایجاد رانت و انحصار را عامل رشد دو سرویس فیلیمو و نماوا می‌داند که براساس آنچه فیلیمو و نماوا در اطلاعیه انصراف خود از این انجمن اعلام کردند، انجمن صنفی شرکت‌های پخش ویدئوی آنلاین کارایی خود را از دست داده و از اهداف خود نیز دور شده است.
صراف در واکنش به این ادعا می‌گوید: «وقتی این دوستان توانستند با اپراتورها به توافقات خوبی برسند صنف را کنار گذاشتند، یعنی تا زمانی که می‌توانستند و صنف به کمکشان می‌آمد از آن استفاده کردند؛ اما از جایی که رشدشان به واسطه رانتی‌هایی که داشتند نمایی شد صنف را کنار گذاشتند.» او تاکید می‌کند که اگر رشدی غیرعادلانه برای دو سرویس اصلی بازار اتفاق افتاده است، مستقیما به واسطه ایرانسل در دوران مدیریت قلمبر دزفولی (مدیرعامل سابق ایرانسل) اتفاق افتاده است.
صراف همچنین از فعالیت‌های سه سال اخیر انجمن در راستای اهداف اساسنامه آن دفاع و اعلام می‌کند: «ما کارهای مختلفی در همکاری با وزارتخانه‌های مربوطه انجام داده‌ایم. صنف یک انجمن بزرگ است که راه خودش را می‌رود. این صنف در آغاز کار یعنی سال ۹۶، ۱۵ عضو داشت ولی حالا به ۳۱ عضو رسیده است، اگر ما اقدامی انجام نمی‌دادیم که این صنف بزرگ نمی‌شد و شرکتها خواهان عضویت در آن نبودند.»
عضو هیات مدیره انجمن شرکت‌های VOD از تلاش برای از بین بردن انحصار ایجاد شده در این بازار می‌گوید و تاکید می‌کند که در دور جدید هم این تلاش‌ها ادامه خواهد داشت: «برای برداشتن انحصار به وجود آماده تمام تلاشمان را به کار خواهیم برد؛ اما موضوع این است که در کشور ما نمی‌توان در مقابل رانت و انحصار کاری کرد. آقایان فلاح و وزیر ارتباطات باید نسبت به شرایط ایجاد شده در این بازار و انحصاری که تصمیمات آنها باعث رشد نامتوازن صنعت VOD شد پاسخگو باشند.»
وقتی نبودن بهتر است بودن است
در حالی که عضو هیات مدیره انجمن صنفی شرکت‌های ویدئوی آنلاین، ایجاد رانت و انحصاری که ایرانسل برای فیلیمو و نماوا ایجاد کرده را عامل بزرگ شدن این دو سرویس در این بازار می‌داند، مدیرعامل آپارات و فیلیمو این اظهارت را رد و تاکید می‌کند که آنها به واسطه یک رشد حرفه‌ای و طبیعی توانسته‌اند این سهم از بازار را به دست بیاورند.
محمدجواد شکوری مقدم، مدیرعامل آپارات و فیلیمو در گفت‌وگو با پیوست اعلام می‌کند که همین باورهای اشتباه از سوی برخی اعضای انجمن صنفی و از سوی دیگر ارائه آمارهای غیرشفاف و نادرست و پایین آمدن کارایی انجمن صنفی شرکت‌های VOD باعث شده تا آنها از عضویت در آن صرفه نظر کنند و نبودن را به بودن ترجیح دهند.
مدیرعامل آپارات و فیلیمو در این مورد به پیوست می‌گوید: «دلیل اصلی عدم حضور در دور جدید انتخابات رویکردهای گذشته این انجمن صنفی است که یک بار به صورت شفاف در اطلاعیه‌ای مشترک آن را اعلام کرده‌ایم. از ابتدا با ارائه آمارهای غیر شفاف میزان تماشاچیان پخش زنده کنسرت‌ها مخالف بودیم و معتقدیم که باید در این زمینه با توجه به شرایط موجود از نظر ظرفیت‌های شبکه کشور آمار درست و منطقی ارائه شود.»
او ادامه داد: «در این زمینه آمارهای غیرقابل باوری مانند پنج میلیون تماشای همزمان ارائه می‌شد که در نهایت باعث شد با توجه به انتشار این دست اطلاعات خلاف واقع از حضور در انجمن انصراف دهیم. ضمن اینکه دیگر این انجمن صنفی کارایی خود را نداشت و اهداف مد نظرش را دنبال نمی‌کرد، بنابراین ادامه حضور در چنین ساختاری عاقلانه نبود.» به باور شکوری در هر صنعتی انتشار آمار خلاف واقع باعث انحراف و اختلال افکار عمومی و صاحبان کسب و کار می‌شود بخصوص در صنعت لایو استریمینگ که می‌توان نظارت لحظه‌‌ای روی اعداد و ارقام داشت.
مدیرعامل آپارات و فیلیمو می‌گوید ایده ترافیک رایگان کاربران فیلیمو روی ایرانسل که اولین بار از سمت آنها مطرح شده به معنای بستن قرارداد انحصاری نیست
اما شکوری در واکنش به اعلام اینکه قرارداد انحصاری ایرانسل با فیلیمو برای فراهم کردن ترافیک رایگان، آن را خلاف واقعیت دانسته و توضیح می‌دهد: «ما ابدا هیچ قرارداد انحصاری با ایرانسل امضا نکرده‌ایم. اینکه یک ایده‌ای از سمت ما پیش از دیگران با ایرانسل مطرح شود (ترافیک رایگان کاربران فیلیمو روی ایرانسل و سپس دسترسی رایگان به فیلیمو و محاسبه مصرف به صورت تمام بها) به معنای بستن قرارداد انحصاری نیست.» او تاکید می‌کند که راحت ترین راه برای تخریب رشد یک برند در یک ساختار اقتصادی استفاده از لفظ انحصار و رانت است.
در همین زمینه ایرانسل هم هرگونه عقد قرارداد انحصاری با فیلیمو را رد می‌کند. باقر صمدی، معاون دیجیتال شرکت ایرانسل در این زمینه به پیوست می‌گوید: «ما هیچ قرارداد انحصاری با فیلیمو نداشتیم. قانونا هم نمی‌توانیم قرار داد انحصاری با شرکتی داشته باشیم. واقعیت این است که این ایده‌ای بوده که اولین بار در مذاکرات با این شرکت روی آن توافق شد.» البته صمدی در این مورد تاکید می‌کند که داشتن میزان ترافیک سرویس نیز برای این همکاری برایشان مهم بوده است.
او در این مورد توضیح می‌دهد: «این نکته را باید در نظر بگیریم که ما منابع محدود داریم و منابع محدود را می‌توان در اختیار سرویسی قرار دهیم که ترافیک بیشتری دارد.» صمدی می‌گوید که این همکاری ایرانسل فقط با فیلیمو نبوده چرا که در گام بعد با نماوا و روبیکا هم این نوع همکاری اتفاق افتاد است.
اما خروج نماوا و فیلیمو از انجمن صنفی و پررنگ شدن همکاری این دو سرویس که تا همین یک سال پیش رقیب‌های سرسخت یکدیگر بودند این دید را از سوی برخی فعالان این بازار مطرح می‌کند که دست به دست شدن این دو سرویس در بازار پخش ویدئوی آنلاین به معنی ایجاد انحصار بیشتر علیه دیگر فعالان این بخش از بازار است. اما شکوری اعلام می‌کند همکاری فیلیمو و نماوا نه تنها برای ایجاد انحصار که برای نظم بخشیدن به فضای خرید محتوا از سمت تولیدکنندگان آن بوده است.
او در این زمینه به پیوست اینگونه توضیح می‌دهد: «چند سال پیش که جنگ محتوایی برای فروش محتوای سینمایی روی پلتفرم‌های VOD شروع شد، متاسفانه برخی فروشندگان حقوق فیلم‌ها با سوءاستفاده از یک فضای دو قطبی و بازی با قیمتها، بازار نامنظم و آشفته‌ای پیش روی فیلیمو و نماوا قراردادند. به همین دلیل ما تصمیم گرفتیم بصورت متمرکز خرید محتوای را انجام دهیم و یکی از موفق ترین همکاری‌های صنعت ICT را رقم زدیم که شاید نمونه‌اش در کشور کم نظیر باشد.
به گفته شکوری، مدیرعامل آپارات و فیلیمو، همکاری مشترک این سرویس با نماوا نه تنها برای ایجاد انحصار در بازار که برای نظم بخشیدن به فضای خرید محتوا از سمت تولیدکنندگان آن بوده است
شکوری در پاسخ به این سوال که آیا این همکاری شرایط برای ایجاد انحصار خرید محتوا ایجاد نکرده است توضیح داد: «ما با این کار تنها به خرید محتوا نظم دادیم و این به معنی ارزان خریدن محتوا یا ایجاد انحصار نیست. خرید براساس فرمول خاصی مانند معیار فروش فیلم در سینما اتفاق می‌افتد. در عین حال با این کار ما منوپل ایجاد نکردیم؛ چرا که هر شرکتی می‌تواند محتوا را با هر قیمتی بخرد و مانعی در این زمینه وجود ندارد.»
به نظر می‌رسد جنگ بین بخش اصلی بازار پخش آنلاین ویدئو و در سمت دیگر انجمن صنفی شرکت‌های VOD به شکل گیری یک ترکیب دو قطبی در بازاری منجر شده که حالا سعی می‌کند در زیر سایه یک رقیب بزرگ و پرقدرت‌تر دیگر این بازار یعنی صداوسیما سهم خود را حفظ کند. دو قطبی که در نهایت به باور برخی نتیجه‌ای جز ضعیف شدن این صنف و حذف بخش قابل توجه‌ای از فعالان این بازار را به دنبال نخواهد داشت.
محمد تسلیمی- ریبس سابق مرکز ماهر و مشاور رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران
