دستورالعمل ساماندهی بات های فضای مجازی که به تازگی توسط مرکز ملی فضای مجازی تدوین شده، ۱۷ تکلیف برای وزارت ارتباطات و ۲۱ تکلیف برای وزارت ارشاد در راستای ساماندهی این فضا، تعیین کرده است.
در کنار استفاده مفید بات ها و رباتها در فضای مجازی که شامل مواردی از جمله خودکارسازی فعالیتها و شیوههای ارائه خدمات در فضای مجازی و نیز استفاده از عوامل ماشینی و فرمان پذیر در تسریع و تسهیل فرآیندهای اجرایی کسبوکارها میشود، کاهش عوارض منفی ناشی از استفاده نادرست، خلاف قوانین، هنجارشکن و آسیب رسان این عامل نرم افزاری نیز ضروری بوده و نیازمند انتظام بخشی مناسب است.
از این رو کمیسیون عالی تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی کشور، با انتشار دستورالعملی نسبت به ساماندهی بات ها و رباتها در فضای مجازی اقدام کرده است. این سند با لحاظ داشتن جنبههای مثبت استفاده از عوامل خودکار ماشینی، هم وجوه حمایتی و هم وجوه مرتبط با کاهش مخاطرات استفاده از این موجودیتها را در نظر داشته و در قالب دستورالعمل ساماندهی به فعالیت باتها در فضای مجازی کشور، تحقق اهداف مذکور را پیگیری میکند.
بات ها در فضای مجازی چه عملکردی دارند
در این دستورالعمل، بات یا ربات عاملی نرم افزاری است که به صورت خودکار یا فرمان پذیر میتواند به انجام وظایف از پیش تعیین شده مانند جمع آوری اطلاعات، انتشار محتوا و ارائه انواع خدمات در درگاههای مختلفی همچون سکوهای پیام رسان اجتماعی، برنامکهای گوشیهای هوشمند (اپلیکیشن)، خزشگرهای وب و سرویس دهندههای رایانامه مبادرت کند.
بات ها را میتوان در ۵ دسته جای داد:
- بات های نوع اول که بات های تولیدکننده و منتشرکننده محتوا هستند؛ هدف این گونه از باتها تولید محتوا در گستره انبوه است. این دسته از باتها، تعداد انبوهی عمل را در فاصله زمانی کوتاه و با هدف اثرگذاری اجتماعی انجام میدهند. ارسال رایانامه انبوه، ارسال پیامک انبوه، ارسال پیامهای انبوه در شبکههای اجتماعی، درج تائیدیه های انبوه، یادداشتگذاری خودکار و ارسال اعلانات کوتاه از جمله کارکردهای این بات ها به شمار میرود.
- بات های نوع دوم بات های جمع آوری کننده اطلاعات و محتوا هستند. این دسته از بات ها به جمع آوری اطلاعات به صورت خودکار میپردازند. نمونههایی از این دسته بات ها در موتورهای جستجو مانند گوگل به وفور مورد استفاده قرار میگیرد. یکی از مهمترین اهداف استفاده از این بات ها ایجاد پایگاههای داده از اطلاعات موجودیتهای فضای مجازی است.
- بات های نوع سوم بات های ارائه دهنده خدمات غیرمحتوایی مانند پسندگیرها، عضوگیرها، نظرسنجها و چتباتها هستند. این دسته از بات ها، عموماً بر بستر پیام رسانهای اجتماعی یا برنامکهای موبایلی با هدف ارائه خدماتی چون شبیه سازی مکالمه، عضوگیری، ارسال و دریافت فایل، مدیریت صفحات کاربران، رای گیری ها، نظرسنجیهای برخط و سایر موارد فعالیت میکنند.
- بات های نوع چهارم بات های تجاری هستند که در فعالیتهای تجاری مانند خرید محصولات و خدمات مورد استفاده قرار میگیرند.
- بات های نوع پنجم که بات های مخل امنیت سایبری هستند، عموماً تحت مدیریت مرکزی (C&C) تولید، توزیع و کنترل میشوند و عموماً در دسته تهدیدات سایبری قرار میگیرند.
هنجارهای انتشار محتوای انبوه در پیام رسان ها
طبق ماده ۲ این سند، الزامات و سیاستهای کلی مرتبط با ساماندهی بات ها براساس انطباق با نیازهای شبکه ملی اطلاعات و سایر اسناد زمینه به صورت دورهای و یا موردی توسط مرکز ملی فضای مجازی احصاء و به ذیربطان و ذینفعان مختلف این دستورالعمل، اعلان میشود.
از جمله مواردی که میتوان اشاره کرد شامل هنجارهای انتشار محتوای انبوه در پیام رسانها، الزامات مرتبط با ممنوعیت خزش در پروفایلهای خصوصی، هنجارهای مربوط به فعالیت خزشگرها، الزامات سازگاری با اسناد مصوب فضای مجازی کشور و الزامات نحوه استفاده از چت بات ها در ارائه برخی خدمات مانند خدمات مالی، مشاورههای حقوقی، مشاورههای سلامت و سایر موارد حساس میشود.
تکالیف دستگاههای مسئول در ساماندهی بات های فضای مجازی
جزئیات اقدامات مربوط به این دستورالعمل با توجه به نوع بات و دستگاه مسئول در جداول زیر آورده شده است؛ مطابق آن، وزارت ارتباطات مسئول انجام ۱۷ اقدام مدنظر، وزارت کشور مسئول انجام یک اقدام و وزارت صمت مسئول انجام ۵ اقدام هستند و وزارت ارشاد بیشترین مسئولیت را با حدود ۲۱ تکلیف برعهده دارد.
اقدامات مرتبط با بات های منتشرکننده محتوا
اقدامات مرتبط با بات های جمع آوری کننده محتوا
اقدامات مرتبط با بات های خرید انبوه
همچنین مقابله با بات های مخل امنیت سایبری مطابق با ماموریتهای تعیین شده و تقسیم کار ملی صورت گرفته در نظام ملی پیشگیری و مقابله با حوادث فضای مجازی مصوب جلسه ۴۴ مورخ ۱۵ آبان ۹۶ شورای عالی فضای مجازی انجام میشود.
در همین حال گفته شده است که یک ماه پس از ابلاغ این دستورالعمل، تمامی دستگاههای صاحب نقش موظف به ارسال برنامه عملیاتی و ارائه زمان بندی برای تحقق موارد تکلیف شده به مرکز ملی فضای مجازی هستند.
