شبکه ملی اطلاعات این روزها وارد ۱۴ سالگی‌اش شده، اما در تمام این سال‌ها به‌اندازه یک کودک چندساله رشد کرده است. دلیلش تعابیر اشتباه، نرسیدن به یک‌زبان مشترک و نبودن تعامل دستگاه‌هایی است که در این خصوص باید مشارکت کنند. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات معتقد است با توجه به اینکه به ۸۰ درصد از تکالیف خود در لایه زیرساخت عمل کرده اما نمی‌توان توقع داشت این وزارتخانه یک خواسته و مأموریت بی‌نهایت را در برابر منابع محدود پاسخگو باشد.
هر کسی از ظن خود شد یار من
تقدیر شبکه ملی اطلاعات از همان روز تولد، انگار این بوده که سازمان‌ها درباره ماهیتش، چگونگی رشد و توسعه‌اش با یکدیگر به زبان مشترک نرسند. روند توسعه و مشارکت در این طرح ملی شبیه آن ضرب‌المثل معروف «هر کسی از ظن خود شد یار من» جلو رفته است.
با وجود تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی و رئیس‌جمهوری بر لزوم شبکه ملی اطلاعات اما هنوز هم گویا دامنه اختلاف‌نظرها و نداشتن یک‌زبان مشترک برای رسیدن به این مهم به‌قدری است که جلوی رشد آن را گرفته است. شبکه ملی که ۱۴ سال از شکل‌گیری‌اش می‌گذرد اما هنوز نارس است.
محمدجواد آذری جهرمی با گفتن این جمله که «ما شنیدیم سال ۸۵ شبکه ملی اطلاعات را افتتاح کردند» به مسئله‌ای اشاره می‌کند که قلب شبکه ملی اطلاعات را نشانه گرفته و آن را از رشد کردن باز داشته است. اینکه هر دستگاه و سازمانی بنا بر نگاه خودش قصد بهره‌برداری از این شبکه را دارد. دستگاه امنیتی به یک‌شکل، افراد با دغدغه‌های مذهبی به یک‌شکل، اقتصاددان‌ها به شکل دیگر و در نهایت هم سیاسیونی که هر وقت تصمیم می‌گیرند وزارت ارتباطات را بکوبند، با این سؤال که «شبکه ملی اطلاعات چه شد؟» پروژه تخریبی‌شان را آغاز می‌کنند.
او در تشریح این مسائل در گفت‌وگو با ایرنا اضافه کرد: بحث کلیدی همین اختلاف ادبیات در شبکه ملی اطلاعات است. متدینین و علما میگویند در فضای مجازی فساد زیاد است و اتفاقات بدی رخ می‌دهد، راه‌حل شبکه ملی اطلاعات است. از دید آنها شبکه ملی اطلاعات شبکه‌ای است که در آن بستر گناه فراهم نباشد.
نگاه دستگاه‌های امنیتی به این شکل است که شبکه ملی اطلاعات باید شبکه‌ای باشد که «هیچ بیگانه‌ای»، «هیچ دسترسی» به اطلاعات ما نداشته باشد ما هم به‌راحتی بدون اینکه به خودمان سختی بدهیم بتوانیم جرم و جرائم را رصد کنیم.
افرادی که در حوزه اقتصادی فعال هستند معتقدند شبکه ملی اطلاعات همان شبکه‌ای است که بستری را مهیا می‌کند تا منافع سرشار اقتصاد دیجیتال را بدون سهم‌خواهی افراد خارجی دنبال کنیم.
فرهنگیان یک نگاه دیگر دارند و میگویند شخصیت‌هایی مانند بازیگران که در فضای مجازی رشد می‌کنند برای مردم حکم پیام‌رسان را دارند درحالی‌که آنها الگوهای خوبی برای جامعه نیستند و باید الگوهای حسنه را به‌جایشان قرار بدهیم. به خیال فرهنگیان هم اگر شبکه ملی بیاید الگوی حسنه ایجاد می‌شود. از سیاسیون نیز همین را بگویم که هر زمان کم می‌آورند و می‌خواهند ما را بکوبند، میگویند شبکه ملی اطلاعات چه شد؟
شبکه ملی اطلاعات این نیست
وزیر ارتباطات با این توضیحات می‌گوید شبکه ملی اطلاعات چیزی نیست که دیدگاه‌های متفاوت آن را دنبال می‌کنند. از دید من شبکه ملی اطلاعات آن چیزی است که در سند شورای عالی فضای مجازی آمده و قابل‌اندازه‌گیری و بررسی است. مسئله اصلی رشد نیافتن شبکه ملی اطلاعات، نرسیدن به وحدت رویه است. در سند «تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» است که توسط مرکز ملی فضای مجازی در سه لایه تعریف و خط مشی آن مشخص شده است؛ زیرساخت، خدمات و محتوا. وظایف در لایه زیرساخت وظیفه وزارت ارتباطات است، در لایه خدمات نیز تمامی دستگاه‌ها باید مشارکت کنند و در لایه محتوا هم سازمان مشخصی مسئول هستند.
اگر امروزه کاراکترهای «لاک‌پشت‌های نینجا» و «بن‌تن» و «بت من» رفتار سوئی را به فرزندان ما در فضای مجازی و شبکه‌های تلویزیونی منعکس کنند، وزارت ارتباطات با CDN و فضای ابری (CLOUD) و فیبر نوری، G۴، G۵ چگونه فرهنگ را درست کند؟
البته کاراکترهای مثبتی مانند باب اسفنجی و هری پاتر هم در فضای امروز کودکان ما حضور دارند اما ایرانی نیستند و نمی‌توانند فرهنگ ما را منتقل کنند. وزارت ارتباطات در این حوزه چه کند؟ فرهنگیان میگویند شبکه ملی اطلاعات درست شود این فرهنگ اصلاح می‌شود، من چطور با شبکه ملی اطلاعات قرار است فرهنگ را درست کنم؟
اینها در بطن موضوع مشخص است. کسی که وظیفه‌اش ترویج انیمیشن و حمایت از گروه ساخت محتواست، چارچوبش مشخص است و باید کار خودش را انجام بدهد. اینکه همه را تبدیل به پکیج کنیم و بگوییم «وزارت ارتباطات در شبکه ملی اطلاعات چه کرد؟» منطقی نیست.
به وظیفه‌مان عمل کردیم
از همان روزهای ابتدایی که لایه زیرساخت شبکه ملی اطلاعات به‌عنوان تکلیف بر عهده وزارت ارتباطات گذاشته شد و کارشان به پایان رسید، آنها اعلام کردند «از دید ما ۸۰ درصد پیش رفته است»؛ که البته به این انتقاداتی وجود دارد اما سند و مدرکی برای اثباتش نیست.
آذری جهرمی می‌گوید: برخی میگویند این عدد درست نیست. اشکالی ندارد، بیایند و به ما بگویند با مصداق‌هایی که در نظرشان است ما چند درصد کار را پیش برده‌ایم. سند تبیین الزامات الان شاخص ندارد. در آن آمده است که این اقدام باید انجام شود و ما هم انجام داده‌ایم.
مثلاً تکلیف کرده‌اند تمام شبکه‌های داخلی کشور باید از طریق هسته با هم تبادل اطلاعات داشته باشند. این بند ۱ سند تبیین الزامات است و ما می‌گوییم انجام شده است. میگویند شبکه باید مستقل باشد، ما تعداد زیادی مانور برگزار کردیم تا صحت این مسئله را اثبات کنیم. حتی شبکه را قطع کردند و دیدند کار می‌کند و قطع اینترنت جهانی اختلالی در شبکه ملی ما به وجود نمی‌آورد، این نشان می‌دهد شبکه ما مستقل است.
او در ادامه افزود: اینکه اگر کشوری ما را از موتور جستجو تحریم کند آن‌وقت ما موتور جستجو نداریم، در سند تبیین الزامات ما نیامده و مسئولیتش با سازمان‌هایی است که در لایه خدمات فعالیت می‌کنند.
البته در پیوست حکم مقام معظم رهبری به اعضای شورای عالی فضای مجازی به ضرورت پرداختن به موتور جست‌وجو تاکید شده و وزارت ارتباطات به لحاظ تحقیقاتی و توسعه‌ای حمایت کرده و دو موتور جست‌وجو اکنون مشغول فعالیت هستند.
وی در ادامه گفت: برخی ماژول‌های این جویشگرها مانند نقشه‌های مسیریاب و ترجمه (ترگمان) موفق عمل کرده‌اند، اما موتور جستجو نیاز به ۵۰۰ میلیون کاربر دارد که هم اقتصادی شود و هم دقتش بالا برود، ما این تعداد کاربر را در داخل کشور نداریم.
برخی میگویند باید موتور جست‌وجو داشته باشیم و خودمان را در برابر تهدیدات مقاوم کنیم. اتفاقاً حرف خوبی است، ما هم با این موافق هستیم اما به مرحله اجرا رساندن هر حرف خوبی که با وزارت ارتباطات نیست.
در فضای مجازی هر فرد، مسئول کار خودش است
یکی دیگر از مشکلات موجود در این خصوص، این است که دستگاه‌ها هر مسئله‌ای که در بستر فضای مجازی رخ می‌دهد را به وزارت ارتباطات منسوب می‌کنند، درحالی‌که آذری جهرمی در ادامه توضیح می‌دهد که او مسئول تخلفات فضای مجازی نیست: اگر در فضای مجازی و شبکه‌های امروزی فناوری اطلاعات، پرداخت الکترونیکی شکل می‌گیرد، وزیر ارتباطات مسئولیت شورای پول و اعتبار را دارد؟
اگر حمل‌ونقل در این فضا شکل‌گرفته بنده متولی سیاست‌های حمل‌ونقلی کشور هستم؟ اگر خدمات سلامت در این فضا ارائه می‌شود، من وزیر بهداشتم؟ من هیچ‌کدام از این سمت‌ها را ندارم و با همین شیوه اگر تخلف و اقدام ضد امنیتی در فضای مجازی شکل بگیرد من مسئولیت امنیتی در آن حوزه ندارم. در فضای حقیقی هر کس مسئولیت کار خودش را بر عهده دارد و در فضای مجازی هم به این‌گونه است.
توقع اینکه در تمامی این اتفاقات وزیر ارتباطات پاسخگو باشد صرفاً نشات گرفته از برداشت‌های سیاسی است. مسئولیت تمام اتفاقات فضای مجازی با من نیست. فضای مجازی بخشی از واقعیت جامعه و دستگاه‌هایی که در حوزه‌های مختلف مسئولیت دارند باید خودشان پاسخگو باشند.
مسئولیت بی‌نهایت با منابع محدود، شدنی نیست
به وزارت ارتباطات تکلیف می‌کنند یک خواسته و مأموریت بی‌نهایت در برابر منابع محدود که این جواب نمی‌دهد. سال گذشته به وزارت ارتباطات هزار و سیصد میلیارد تومان اعتبار اختصاص دادند که ۵۰۰؟ حقوق کارکنان بود. ما با ۸۰۰ میلیارد تومان وزارت را اداره کردیم درحالی‌که باید ۴۲۰۰ میلیارد تومان به ما اختصاص پیدا می‌کرد. ما هم محدودیت منابع داریم. این‌طور نیست که ما منابع بی‌نهایتی داشته باشیم و هر درخواستی که از ما شد را همان روز انجام دهیم.
تکالیف باید به سند تبدیل و به ما ابلاغ شوند. در ادامه ما هم بپذیریم که توان انجامش را داریم بعد جواب بدهیم و کار را شروع کنیم. ما روی لایه زیرساخت به‌خوبی کارمان را پیش بردیم و همان‌طور که آقای فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی در صحبت‌هایشان اشاره کردند اتفاقات مهمی در این دو سال رخ‌داده که البته کار فردی ما نیست، شورای عالی فضای مجازی در سیاست‌گذاری این مسئله از ما حمایت کردند.
او در پایان به این نکته اشاره کرد: تا رسیدن به حاکمیت جمهوری اسلامی در فضای مجازی فاصله زیادی داریم و این را می‌دانیم. ما اذعان نداریم که حاکمیت ما در فضای مجازی کامل است. خیلی اتفاقات دیگری باید رخ دهد که تمامی آنها دست وزارت ارتباطات نیست و امیدواریم همه باهم بتوانیم آن را انجام بدهیم.
