در اواخر دهه ۱۹۹۰، ایالات متحده در دوران پس از جنگ سرد قرار داشت و به عنوان یک نیروی نابود کننده در نبردهای هوایی خود را مطرح کرده بود. این کشور نه تنها بزرگترین ناوگان هواپیماهای جنگی جهان را داشت، بلکه تنها کشوری بود که جنگنده های نسل پنجم، یعنی F-22 Raptor ، را تولید می کرد. در سال ۲۰۰۹، دولت ایالات متحده به مخالفت با ساخت این جنگنده برخاست و فقط ۱۸۷ فروند از آن تولید کرد. برای برنامه F-22 چه اتفاقی افتاد؟ و چرا این اتفاق افتاد؟

گویا آی تی – بدون شک، F-22 Raptor بزرگترین و برترین هواپیمای جنگنده زمان خود است. مشکل آنجا بود که توسعه و ساخت این جنگنده بیش از حد طولانی شد. تا جایی که دشمن اصلی آن، یعنی نیروی هوایی شوروی، از عرصه رقابت خارج شد (منحل گردید).
F-22 با رویدادهای جاری در آن زمان نیز برخورد داشت. بودجه لازم برای راه اندازی جنگ در عراق و افغانستان، و عدم وجود دشمن قابل توجه، باعث شد این هواپیمای جنگنده با هزینه ۳۰۰ میلیون دلاری ساخته شود که از نظر مقامات دولتی آن زمان، هزینه ای غیر قابل تحمل بود. رکود اقتصادی، که در سال ۲۰۰۸ آغاز شد و در سال ۲۰۱۰ پایان یافت، یکی دیگر از دلایل توقف برنامه ساخت این جنگنده بود.

فرازها ( و فرودهای) F-22 Raptor
داستان F-22 Raptor، در اوایل دهه ۱۹۸۰ آغاز شد. در این سال، نیروی هوایی ایالات متحده که مشتاق بود آمریکا را به برترین جنگنده های هوایی مجهز کند، جستجوی یک جایگزین برای عقاب F-15C را آغاز کرد. در سال ۱۹۹۰، رقابتی میان نورث روپ YF-23 و لاکهید مارتین YF-22 برگزار شد که در نهایت باعث شد YF-22 انتخاب گردد. این جنگنده بعدها F-22 Raptor نامیده شد تا سنگ بنای آینده نیروی هوایی آمریکا باشد.
در ابتدا، نیروی هوایی ایالات متحده معتقد بود ساخت ۷۵۰ فروند از این جنگنده جدید، ۲۶٫۲ میلیارد دلار ( ۳۵ میلیون دلار به ازای هر هواپیما) هزینه خواهد داشت. در سال ۱۹۹۰، وقتی جنگ سرد عملا به پایان رسید، دولت جورج اچ دبلیو بوش، تصمیم گرفت فقط ۶۴۸ فروند از این جنگنده را از شرکت سازنده اش خریداری کند. در سال ۱۹۹۷، این تعداد مجددا کاهش یافت و به ۳۳۹ رسید، و در سال ۲۰۰۳، دولت آمریکا اعلام کرد فقط به ۲۷۷ فروند از این جنگنده نیاز دارد. در سال ۲۰۰۹، تعداد مورد درخواست دولت به ۱۸۷ فروند ، به اضافه ۸ فروند برای آزمایش و توسعه هواپیماها، رسید و خط تولید این جنگنده متوقف شد.

مسیری که باید برای استقرار این برنامه طی می شد نیز مسیری طولانی بود. پروژه ساخت جنگنده تاکتیکی پیشرفته، که F-22 Raptor را به بار آورد، در سال ۱۹۸۱ آغاز شد. اولین پرواز Raptor، در سال ۱۹۹۰ صورت گرفت، و اولین قابلیت های عملیاتی آن در سال ۲۰۰۵ هویدا شد. اگر بخواهیم مقایسه کنیم، می توانیم این مثال را ذکر کنیم که از طراحی تا اولین پرواز عقاب F-15، هفت سال طول کشید، یعنی از سال ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۲، و این هواپیما در سال ۱۹۷۶ توانست وارد عملیات شود.
به عبارت دیگر، توسعه F-22 تقریبا دو برابر F-15 به طول انجامید. در طی این زمان، اتحاد جماهیر شوروی از یک ابرقدرت رقیب، به یک نهاد بسیار ضعیف تبدیل شد و در نهایت هم در سال ۱۹۹۱ منحل گردید. نیروی هوایی توانمند شوروی میان جمهوری های باقی مانده تقسیم شد و توسعه جنگنده ها در کشورهای تازه شکل گرفته، به ارتقای طرح های موجود، مانند MiG-29 و Su-30 محدود شد. در طی سالهای دهه ۱۹۹۰، فقط تعداد معدودی از جنگنده های F-22 و آن هم با کمترین ساعات پرواز مورد استفاده خلبانان ایالات متحده قرار گرفتند. آنها هیچ دلیل قانع کننده ای برای عجله در تولید و توسعه F-22 نداشتند. این هواپیما قابلیت شلیک هوا به زمین را نیز در این مدت به دست آورد و به مزیت های آن اضافه گردید.
F-22، قربانی جنگ های عراق و افغانستان نیز شد. هزینه بسیار زیاد حمایت از این دو جنگ کم شدت، آن هم به طور همزمان، صرف مبارزه با یک رقیب همرده و همتا شد ، که البته چنین رقیبی در این جنگ ها وجود نداشت، و هزینه های صرف شده را به سختی می توان توجیه کرد. F-22، که در عراق و افغانستان مورد استفاده قرار نگرفت، اغلب اوقات به عنوان یک ذخیره نظامی در برابر آن دسته از سیستم های تسلیحاتی حیاتی ایالات متحده به تصویر کشیده می شد، که این کشور در جنگ های خود به کار می برد. F-22، کمابیش به عنوان برنامه ای نشان داده می شد که بودجه آن از محل هزینه های ساخت خودروهای زرهی MRAP تهیه می شود. این خودروهای زرهی، در عراق و افغانستان از نیروهای زمینی آمریکا در برابر خطرات ناشی از مواد منفجره دست ساز حفاظت می کنند.

دوره طولانی ساخت و توسعه F-22 نیز آن را در رقابت غیرمستقیم با جنگنده ضربتی مشترک F-35 قرار داد. هر چند هواپیماهای مختلفی برای ایفای نقش های مختلف طراحی شده است، اما F-35 با دارا بودن قابلیت های مشابه، و در برخی موارد بهتر از، F-22، با هزینه ای کمتر ساخته می شد. همین امر باعث شد رابرت گیتس، وزیر دفاع ایالات متحده، توقف تولید F-22 را به مقامات مربوطه توصیه کند. او پیشنهاد کرد به جای توسعه F-22، برنامه تولید F-35 را تسریع بخشند. گیتس پیش بینی کرد که ایالات متحده تا سال ۲۰۲۵ می تواند ۱۷۰۰ هواپیمای F-35 داشته باشد. با توجه به افزایش هزینه ها تا آن سال و تاخیر در شروع این برنامه بحث برانگیز، بعید است پنتاگون با این رقم موافقت کند.
در سال ۲۰۰۸، ایالات متحده با بدترین بحران اقتصادی بعد از زمان رکود بزرگ مواجه شد. تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۰۹ به رقم حیرت انگیز ۸ درصد رسید. در همین سال بود که دولتمردان آمریکا تصمیم گرفتند تولید F-22 را متوقف کنند. این بحران اقتصادی تا سال ۲۰۱۰ طول کشید، و بازیابی شرایط اقتصادی آمریکا بعد از این بحران، همچنان ادامه دارد. این وضعیت را به فشارهایی که برای تمرکز بر تهدید های فوری و سرمایه گذاری در جنگ با قدرت های بزرگ به دولت آمریکا وارد می شد، اضافه کنید. چیزی که در سال ۲۰۰۹ یک چشم انداز بسیار دور برای ایالات متحده به نظر می رسید.

آیا آمریکا اشتباه بسیار بزرگی مرتکب شد؟
هشت سال پس از توقف برنامه F-22، با وجود مزایای زیادی که به همراه داشت، تاریخ از حقایقی پرده برداشت. از یک طرف، توقف این برنامه راه را برای سرمایه گذاری در برنامه های تاکتیکی فوری تر باز کرد. با انتقال میلیارد ها دلار سرمایه به سمت تولید MRAP، جان صد ها نفر حفظ می شد.
از طرف دیگر، در طی این سالها دنیا یک بار دیگر تغییر کرد. نیروی هوایی چین و روسیه در حال تلاش برای نوسازی تجهیزات نظامی خود هستند. در عین حال، هر دوی این کشورها هر روز حالت تهاجمی تری در صحنه جهانی به خود می گیرند. در حال حاضر سه هواپیمای نسل پنجم در دست ساخت است که می تواند نیروی هوایی ایالات متحده را به چالش بکشد: J-20 و FC-31 چین، و T-50 روسی / هندی. هیچ یک از این هواپیماها در سال ۲۰۰۹ ، یعنی زمانی که گیتس تولید F-22 را متوقف کرد، وجود نداشتند. منتقدان توقف خط تولید F-22 معتقدند وزارت دفاع آمریکا این تصمیم تاکتیکی را به بهای ساخت سلاح هایی اتخاذ کرده که می توانند از آغاز جنگ توسط دشمنان جلوگیری کنند. همین امر باعث می شود احتمال وقوع جنگ های ویرانگر بیشتر شود.

برنامه ساخت F-22 Raptor، به واسطه چند فاکتور متوقف شد، اما شاید اصلی ترین دلیلش آن بود که این برنامه مدت زمان زیادی طول کشید و در معرض این خطر قرار داشت که در رویدادهای کنونی، تضعیف شده و تحت الشعاع فناوری های جدید قرار بگیرد. کشتی جنگی Littoral، که ده سال بعد از آغاز ساختش تازه فقط به یک توپ پنجاه و هفت میلیمتری مجهز شده، نیز احتمالا به سرنوش F-22 دچار شود. F-22، اولین سلاح شگفت انگیزی نبود که عمرش خیلی زود به پایان رسید، آخرین هم نخواهد بود.