ماشین حساب کورتا وسیله‌ای شبیه آسیاب قهوه با قیمتی نجومی بود که می توانست همه نوع حسابی را به صورت فیزیکی و با دقتی حیرت‌انگیز محاسبه کند. ریشه این ماشین حساب عجیب و غریب به اردوگاه مرگ نازی ها برمی‌گردد. مخترع این ماشین‌حساب جیبی، کورتز هرتزاشتارک است، جوانی که در دهۀ ۲۰ در محدودۀ امپراطوری پیشین اتریش سفر می‌کرد و ماشین‌حساب‌های بزرگ ۱۵ کیلویی را به بانک‌ها و بقیۀ کسبه می‌فروخت؛ مشتریان همیشه از سنگینی دستگاه، قیمت و برقی بودن آن گله می‌کردند. همین باعث شد که کورتز به فکر ساخت ماشین‌حساب پیشرفتۀ جیبی و مکانیکی بیفتاد تا مشکل مشتریان را از جلوی پای آنها بردارد.

هرتزاشتارک پیش‌تر از آن در کسب و کار پدر خود، علاوه بر فروش، مهارت هایی همچون طراحی و ساخت قطعات مکانیکی را آموخته بود و همین مسئله ی شکایت مشتریان بود که او را به ساخت ماشین‌حساب سوق داد. ۱۰ سال طول کشید تا کوترز، اولین مدل ماشین‌حساب خود را طراحی و به بازار عرضه کند. نمونه ی اولیه، دستگاه ساده ای بود که عملکردی کمی پیشرفته تر از چرتکه داشت و تنها می توانست جمع و تفریق را انجام دهد. ماشین‌حساب‌ها در آن زمان بزرگ و حجیم بودند؛ دستگاه‌هایی به شدت پیچیده که از قطعات فلز جامد ساخته می‌شدند و ظاهری مانند ماشین‌تحریر داشتند.

کورتز سعی کرد توجه خود را بر بیرون این دستگاه متمرکز کند؛ دین ترتیب، آن را به شکل استوانه‌ای طراحی کرد که بتوان آن را با یک دست گرفت و با دست دیگر تنظیم‌های آن را انجام داد و چه بهتر اینکه نتیجۀ محاسبه بر بالای این استوانه قابل رویت باشد. در سال ۱۹۳۷، بالاخره او توانست ماشینی طراحی کند که فقط جمع می‌کرد؛ اما با بهره‌گیری از اعداد مکمل، امکان تفریق هم فراهم می شد، مانند همان الگویی که صندوق پول دارد. این روش ساده است و به جای غرق شدن در فرمول‌های پیچیده ریاضی، کافی است اعداد مختلف را به عدد ۹ اضافه کنید: به عبارتی، مکمل عدد ۹، ۰ است و مکمل ۸، ۱؛ و به همین ترتیب در این سیستم می توان به جای تفریق، از جمع استفاده کرد. به عنوان مثال، برای حل ۸۷۲-۲۱۸ می‌توان بدون تفریق، عدد بزرگ‌تر را به مکمل آن یعنی ۱۲۷ (۸۷۲+۱۲۷=۹۹۹) تبدیل کرد و سپس ۱۲۷ را به ۲۱۸ افزود که برابر است با ۳۴۵. مکمل عدد ۳۴۵ هم که مشخص است: ۶۵۴. این عملیات ساده، همان چیزی است که ماشین‌حساب مکانیکی انجام می‌دهد.

کورتز همۀ اعداد را با یک استوانۀ چند لایه جایگزین کرد که هر استوانه فلزی، برای نمایش اعداد مختلف طراحی شده بود. وی کار را ساده کرد و استوانۀ بعدی را بر بالای استوانۀ اول، اما در جهت عکس قرار داد و این تغییر فرآیند، کار را از جمع به تفریق، تغییر می‌داد. در سال ۱۹۳۸ با روی دادن واقعۀ آنشلوس و ورماخت، آلمان نازی باعث الحاق مرزهای استرالیا به آلمان شد و نازی‌ها ساخت و تولید ماشین‌حساب را ممنوع اعلام کردند. هرتزاشتارک در سال ۱۹۴۳ به دلایل واهی دستگیر و به اردوگاه بدنام کار اجباری بوخن‌والت تبعید شد که در دست نازی‌های اس‌اس بود.

تنها اقبال هرتزاشتارک این بود که مسئول بهبود کارایی کارخانه‌های مکانیکی کمپ شد. گرچه این کار بسیار سخت بود ولی از اعدام شدن بهتر به نظر می‌رسید! وقتی حسب اتفاق، رییس کمپ متوجه شد که او بر روی ماشین‌حساب کوچکی کار می‌کند، از او خواست بر روی آن طرح جدی‌تر کارکند تا آن را پیش از پایان جنگ به رهبر (هیتلر) اهدا کند و این باعث می‌شد که کورتز آریایی قلمداد شود! پس او که به جانش علاقه داشت، خیر را در طراحی ماشین حساب کورتا دید و آن را به همان شکلی که در ذهن داشت، طراحی کرد. سرانجام پس از آزادسازی کمپ به دست نیروی متحدین در سال ۱۹۴۵، هرتزاشتارک طرح‌هایش را برداشت و به کارخانه راینمتالورک در نزدیکی شهر وایمار رفت تا شغلی در آنجا به دست بیاورد.

با پیشرفت ارتش سرخ از شرق، او از ترس دستگیری فقط تا زمانی توانست در کارخانه سر کار بماند که سه نمونۀ اولیه ی ماشین حساب کورتا را طی سه هفته تحویل دهد، طرح‌هایی که برای آن، زمان و دقت بسیاری صرف شده بود. با تمام شدن دوره استخدامی او، هرتزاشتارک قطعات دستگاه را از هم جدا کرد، در چمدان خود مخفی‌ کرد و به اتریش برد. کورتز در نهایت، با گذر از سال‌های التهاب و ثبت امتیاز این دستگاه به نام خود در اواخر دهۀ ۱۹۴۰ در لیختنشتاین، شرکت کونتینا را برای توسعۀ ماشین حساب کورتا تاسیس کرد که فقط ۳۰ درصد سهام آن متعلق به وی بود.

ماشین حساب کورتا سرانجام در سال ۱۹۴۹ به قیمت ۱۲۵ دلار به صورت پستی پیش‌فروش شد. این محصول، بازار را زیر و رو کرد و مهندسان، حسابداران، خلبانان و حتی رانندگان رالی را نیز ذوق‌زده کرد. در پایان، ۱۵۰،۰۰۰ دستگاه از دو مدل اصلی آن طی ۲۰ سال ساخته شد و بسیاری از مرجوعی‌ها، به خاطر دستکاری مشتری‌ها در این دستگاه برای سر درآوردن از ساز و کار آن بود! درآخر، امتیاز ماشین حساب کورتا به شرکت سوییسی هیلتی فروخته شد و تولید آن تا سال ۱۹۷۲ ادامه پیدا کرد، یعنی تا وقتی که ماشین‌حساب‌های جیبی الکترونیکی به بازار آمدند. با وجود گذشتن بیش از ۴۰ سال از تولید آخرین ماشین حساب کورتا ، دستگاه‌های دست دوم به قیمت بیش از ۱۹۰۰ دلار به فروش می‌رسند. اما خبر خوب این است که برنامه‌نویسی به نام مارکوس وو، در سال ۲۰۱۵، توانست کورتا را با پرینتر سه بعدی و با پلاستیک بازتولید کند. او پس از پایان طراحی کامل محصول، آن را رنگ‌آمیزی خواهد کرد تا سرانجام یکی از عجیب‌ترین ساخته‌های تاریخ بشر با علم روز مجددا مورد استفاده قرار بگیرد.

.

منبع: NewAtlas

نوشته ماشین حساب کورتا ؛ معجزۀ مکانیکی در قلب اردوگاه مرگ نازی‌ها اولین بار در تکرا - اخبار روز تکنولوژی پدیدار شد.