چندی پیش محسن دهنوی نماینده مردم تهران، در صحن علنی مجلس، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات را متهم به کم کاری در حوزه فضایی کرد و مدعی شد جهرمی پیشرفت فضایی ایران را متوقف کرده است. وی درنهایت خطاب به آذری جهرمی گفت: مجلس یازدهم اجازه نخواهد داد ادامه روند پیشرفت فضایی کشور را متوقف کنید. این نماینده مجلس همچنین مدعی شد که ایران در سال 88جزو پنج قدرت برتر فضایی در جهان بوده اما حالا به پایین تر از رتبه 15 تنزل یافته است. این اظهارات درحالی بیان می شود که در هیچ بازه زمانی ایران جزو 5کشور برتر فضایی جهان نبوده است.  به گفته مرتضی براری رئیس سازمان فضایی کشور درحال حاضر ایران از نظر علم و دانش فضایی در منطقه خاورمیانه در رتبه اول قرار دارد و ازسوی دیگر جزو 12کشور دنیا محسوب می شود که به چرخه کامل فضایی دست پیدا کرده است. دراین گزارش شاخص های کشورهایی که به فناوری فضایی دست پیدا کرده اند مورد بررسی قرار گرفته است.

2666ماهواره در فضا

توسعه فضایی کشورها را از جنبه‌های مختلفی می‌توان مورد بررسی قرار داد و آنها را رتبه‌بندی کرد که یکی از آنها تعداد ماهواره‌های پرتاب شده است. تعداد شکست‌ها در پرتاب ماهواره، ساخت ماهواره و ماهواره بر بومی، ارسال فضانورد به فضا و... نیز از دیگر شاخص‌های این رده‌بندی به شمار می‌رود. به‌عنوان مثال درحال حاضر از نظر تعداد ماهواره موجود در فضا، امریکا در صدرفهرست قرار دارد و پس از آن چین و روسیه در رتبه دوم و سوم جای گرفته‌اند. جایگاه‌های چهارم تا ششم نیز به ژاپن، بریتانیا و هندوستان اختصاص دارد و پس از آن هم کانادا، لوکزامبورگ و آلمان جای گرفته‌اند. اسپانیا و آرژانتین هم در رده‌های بعدی قرار دارند و در این میان نه در سال 88 و نه اکنون نام ایران در میان 5کشور برتر جهان قرار نداشته است هرچند با وجود تحریم‌های گسترده، تلاش‌های گسترده و قابل تقدیری برای ارتقای رتبه کشورمان در سطوح بالای صنعت فضایی صورت گرفته است. بر اساس گزارش وب سایت aerospace technology، در 5سال گذشته در جهان، شاهد رشدی قالب توجه در پرتاب ماهواره‌های عملیاتی به مدار زمین بوده‌ایم و اکنون ماهواره‌های کوچک بسیار پرتقاضا هستند. درحال حاضر 2هزار و 666 ماهواره عملیاتی گرد زمین می‌چرخند که از اطلاعات آنها برای تحلیل‌ها در تحقیقات مختلف علمی، ارتباطی، سیستم موقعیت‌یابی جهانی و... استفاده می‌شود. گفتنی است که هزار و 327 عدد از این ماهواره‌ها به امریکا و 169مورد نیز به روسیه مربوط می‌شود. چین هم 363 ماهواره از این تعداد را در اختیار دارد و در مجموع 807ماهواره درحال گردش گرد زمین هم به سایر کشورهای جهان مربوط می‌شوند. همچنین با توجه به سرمایه گذاری‌های گسترده در جهان، انتظار می‌رود تا سال 2025 سالانه هزار و 100 ماهواره در دنیا به فضا پرتاب شود درحالی که این رقم در سال 2018 حدود 365ماهواره بود و این نشان از رشد چشمگیر این حوزه دارد. همچنین در این گزارش عنوان شده است در سال 2018 چین بیش از هر کشور دیگری ماهواره به فضا پرتاب کرد و با برنامه‌ریزی‌هایی که انجام داده انتظار می‌رود در چندسال آینده بزرگ‌ترین تلسکوپ فضایی جهان و سنگین‌ترین راکت جهان را نیز طراحی کند.

شاخص سرمایه‌گذاری و بودجه

یکی دیگر از شاخص‌هایی که در توسعه فضایی کشورها تأثیر دارد، میزان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و همچنین بودجه سازمان‌های فضایی کشورهاست. طبق این گزارش، بازار تولیدکنندگان جهانی ماهواره و سیستم‌های پرتاب ماهواره در فاصله سال‌های 2020 تا 2025، رشد بیش از 3.5درصدی در زمینه بازده کل سرمایه‌گذاری و نرخ رشد سالانه ترکیبی (CAGR) خواهد داشت. ازسوی دیگر بخش خصوصی در جهان به این حوزه علاقه‌مند شده و سرمایه گذاری‌های زیادی در عرصه فضایی انجام شده است پس کشورهایی که سرمایه‌گذارانی در این بخش دارند می‌توانند از بقیه موفق‌تر عمل کنند. اگر هم بخواهیم نگاهی به سهم مناطق مختلف جهان داشته باشیم باید گفت در سال 2019 امریکای شمالی بالاترین سهم را در این بازار داشته است و ایالات متحده امریکا بیشترین بودجه فضایی را نسبت به سایر کشورهای جهان به خود اختصاص داده اند چراکه بودجه ناسا در سال 2019 حدود 21.5میلیارد دلار بوده است. البته شرکت‌های خصوصی همچون SpaceX که در امریکا واقع‌اند پرتاب‌هایی برای کشورهای دیگر هم انجام می‌دهند به همین دلیل این کشور در رتبه نخست فعالیت‌های فضایی جای گرفته است. باید گفت که بالاترین رشد بازار هم ازآن منطقه آسیا پاسیفیک(آسیا اقیانوسیه) است که کشورهای چین و هندوستان را در خود جای داده است.

ایران در جمع 6کشور آسیایی دارای ماهواره بومی

با وجودی که پیش از این بیشتر شاهد رقابت تنگاتنگ امریکا و اتحاد جماهیر شوروی سابق و بعدها روسیه در زمینه دستاوردهای فضایی بودیم و امروزه هم  در این عرصه کشور نخست دنیا امریکاست اما نمی‌توان از تلاش‌ها و موفقیت های آسیا در این زمینه چشم پوشی کرد. حالا شرایط تغییر کرده و تعداد زیادی از کشورهای آسیایی با برنامه‌های فضایی متعدد به طور فعالانه تلاش دارند تا در مسابقات پیشرفت‌های علمی و فناوری فضایی و ماهواره‌های علمی، ارتباطی، سیستم موقعیت‌یابی جهانی، فرستادن فضانوردان به فضا و...برنده باشند.

طراحی و تولید ماهواره و ماهواره برهای بومی یکی از شاخص‌های توسعه فضایی به شمار می‌رود و وقتی نوبت به آسیا می‌رسد باید گفت از 10کشوری که تاکنون حداقل یک پرتاب ماهواره بومی موفق به فضا داشته‌اند 6کشور، آسیایی هستند. ژاپن و چین در سال 1970، هندوستان در سال1980، رژیم صهیونیستی در سال 1988، ایران در سال2009 و کره شمالی هم در سال2012 نخستین ماهواره بومی خود را به فضا پرتاب کرده‌اند و البته از نظر این شاخص ایران را می‌توان پنجمین کشور آسیایی دانست.

چین، پیشتاز آسیایی ارسال فضانورد به فضا

در بخش ارسال فضانورد به فضا هم کشورهای آسیایی چین، ژاپن، کره جنوبی، هندوستان، اندونزی و مالزی موفق عمل کرده‌اند. چین اولین فضاپیمای سرنشین دار را در اکتبر 2003 به فضا پرتاب کرد تا نخستین کشور آسیایی لقب بگیرد که انسان را به فضا فرستاده است و عملاً آغاز یک مسابقه فضایی را در منطقه رقم بزند. هندوستان هم قصد دارد تا سال 2022 این مأموریت را انجام دهد اما ایران هنوز در این حوزه به موفقیتی دست نیافته است. البته در چند سال اخیر تلاش‌های گسترده‌ای در این زمینه انجام شده و در افق ۱۴۰۴ رفتن انسان به مدار زمین دیده شده است. قرار است تا پایان برنامه ششم توسعه، پرتاب انسان به فضا به‌صورت زیرمداری انجام شود.در همین راستا وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در بهمن ماه 98 و در آستانه پرتاب ماهواره ظفر، از سفارش طراحی ساخت کپسول فضایی حمل انسان به سازمان فضایی کشور خبر داد و ساخت این کپسول‌ها را نخستین گام برای اعزام فضانورد ایرانی به فضا دانست که قرار است طی سه سال ساخته شود.گفتنی است با اینکه بیشتر موفقیت‌ها در آسیا در دست سه کشور اصلی چین، هند و ژاپن قرار دارد برخی معتقدند این موفقیت‌ها چندان در برابر دستاوردهای امریکا و روسیه، بزرگ نیستند اما بسیاری از تحلیلگران اعتقاد دارند آسیا می‌تواند در آینده‌ای نه چندان دور در زمینه اکتشافات فضایی، پیشتاز جهان شود. از دیگر موفقیت‌های چین می‌توان به موشک ضد ماهواره‌ای این کشور اشاره کرد.در ژانویه سال 2007، چین به اولین قدرت فضایی نظامی آسیا تبدیل شد چراکه موشک ضد ماهواره‌ای را به مدار فرستاد تا یک ماهواره هواشناسی چینی قدیمی را در مدار نابود کند. هندوستان هم با ماهواره Microsat-R این کار را در قالب یک مأموریت فضایی انجام داد. در این میان تنها کافی است مقایسه‌ای درزمینه شرایط فعلی ایران با کشورهای آسیایی همچون چین، ژاپن، هندوستان و همچنین کشورهای غربی داشته باشیم که در دستاوردهای فضایی رتبه بالایی دارند.در شرایط تحریم و مشکلات فراوانی که کشور با آن دست به گریبان است شاهد تلاش‌های نخبگان برای ساخت ماهواره و ماهواره برهای بومی هستیم و اگر پرتاب‌های ماهواره‌ای هم با شکست مواجه شده‌اند باید گفت که این موضوع، در پرتاب‌ها امری طبیعی است و کشورهای پیشرو جهان و پیشرفته که تحت هیچ فشار خارجی قرار ندارند نیز چنین شکست‌هایی را در کارنامه فعالیت فضایی خود تجربه کرده‌اند. در چنین شرایطی صحبت‌هایی مبنی بر توقف پیشرفت فضایی کشور یا کم کاری وزارت ارتباطات و مجموعه دولت در این زمینه، بی‌انصافی است.

 

رئیس سازمان فضایی ایران از راه اندازی صندوق خطرپذیر پژوهش و فناوری فضایی با همکاری صندوق نوآوری و شکوفایی معاونت علمی خبر داد.

 

مرتضی براری در توئیتر نوشت: خوشبختانه استارت‌آپ‌ها و جوانان خلاق در همه زنجیره ارزش حوزه فضایی وارد شده‌اند. در این راستا با راه‌اندازی صندوق خطرپذیر تخصصی، حمایت های لازم از این کسب و کارها انجام خواهد پذیرفت.

 

وی گفت: سازمان فضایی⁩ ایران با مشارکت صندوق نوآوری و شکوفایی معاونت علمی، زمینه‌سازی تاسیس صندوق پژوهش و فناوری فضایی را فراهم کرده است.

 

رئیس سازمان فضایی ایران ادامه داد: تمام پروژه‌های فضایی مطابق با نقشه راه حوزه فضایی در حال پیشرفت است و تلاش خواهیم کرد تا علاوه بر شتاب‌دهی به پیشرفت این پروژه‌ها، با حمایت از بخش خصوصی، توانمندسازی تمام ارکان و نقش‌آفرینان حوزه فضایی، تحریک تقاضا و توسعه بازار، الزامات توسعه صنعت فضایی کشور را مهیا کنیم.

 

معاون وزیر ارتباطات با بیان اینکه ترویج کاربرد فناوری فضایی در حل چالش‌های محیط زیستی، مدیریت بلایا، مدیریت منابع آبی، کشاورزی، خدمات نوین شهری و ... یکی از اولویت‌های ما بوده است، خاطرنشان کرد: سیاستی مبنی بر رقابت با بخش خصوصی نداریم و امیدواریم بخش خصوصی در جذب این بازار حداکثر نقش‌آفرینی را داشته باشد.

 

براری گفت: امروزه رویدادهای چالشی ‌بر محور حل مسئله، نقطه ایجاد هم‌افزایی متخصصان فناوری‌های نوظهور در عرصه چهارم فضا (space ۴.۰) و شرکت‌های فعال در حوزه فضایی است. این رویکرد در سازمان‌های فضایی دنیا دیده می‌شود و سازمان فضایی ایران نیز تصمیم دارد از برگزاری این نوع رویدادها حمایت کند.

 

وی از شکل گیری ۲  استارت‌آپ با مدل تجاری مناسب در حوزه منظومه ماهواره‌های کوچک خبر داد و گفت: مطلع شدم که جذب دور اول سرمایه توسط یکی از این استارت‌آپ های پرتلاش و خوش‌آتیه در حال نهایی شدن است. شکی نیست که حضور این جوانان متخصص، پرتلاش و کارآفرین در کنار حمایت‌های بخش خصوصی، آینده روشن صنعت فضایی را رقم خواهد زد.

 

رئیس سازمان فضایی ایران ادامه داد: در همین حال با حضور ۱۴ نفر از جوانان متخصص حوزه فضایی، استارت‌آپ دیگر نیز در حوزه منظومه ماهواره‌های کوچک با یک مدل تجاری خوب شکل گرفته و در حال رایزنی با سرمایه‌گذارهای مختلف هستند. در این راستا سازمان فضایی ایران آماده هرگونه همکاری با چنین استارت‌آپ‌هایی است.