مسئله جنجالی اعطای تسهیلات ۱۳ هزار میلیارد تومانی به شرکتهای دانش‌بنیان و استارتاپی، با گفته‌های اخیر رییس صندوق نوآوری جنجالی‌تر از همیشه شده. «علی وحدت» رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی در مصاحبه‌ای به صراحت اعلام کرده که شرکتهای دریافت‌کننده تسهیلات علاقه‌ای به عنوان شدن نامشان ندارند.
آیا صرفا «عدم تمایل» شرکتهای تسهیل‌گیرنده که وام خود را از «خزانه عمومی دولت» یا همان اموال عمومی مردم گرفته‌اند، دلیلی مکفی برای جلوگیری از شفاف‌سازی است؟ آیا فقط به همین دلیل مردم، و به تبع آنها استارتاپ‌های دیگری که به دلایل مختلف از اعطای این وام محروم مانده‌اند حق ندارند از مبالغ اعطا شده و دلایل آنها مطلع باشند؟ اینها سوالاتی است که خبرگزاری مهر از علی وحدت پرسیده و پاسخ رییس صندوق نوآوری و شکوفایی به این انتقادات، تا کنون گفتن این جمله بوده که فهرست محرمانه شرکتها را در زمان مناسب منتشر می‌کنیم. اما این زمان مناسب چه موقع خواهد بود؟
«ما خواستار انتشار اسامی هستیم؛ شرکتها تمایل ندارند»
علی وحدت در پاسخ به این سؤال که چرا علیرغم درخواست عموم و انتقادات در فضای مجازی، تا کنون اقدامی در راستای انتشار فهرست تسهیلات گرفتگان انجام نشده گفته که ما طی ۷-۸ ماه اخیر مصرانه به دنبال انتشار این اسامی بوده‌ایم و اقداماتی هم صورت گرفته، اما مانع بزرگ این کار استارتاپ‌ها بوده‌اند.
رییس صندوق فناوری، دلیل «عدم تمایل» وام‌گیرندگان به انتشار جزییاتی مثل نام‌ها و مبالغ دریافت شده را دو موضوع عنوان کرده: :یکی مسئله «رقابت» میان شرکت‌هاست و دیگری «موانع قانونی» است.» علی وحدت در این رابطه گفت: «یک دلیل برای عدم تمایل شرکتها برای این موضوع، این است که شرکتها همگی رقبایی دارند (مانند شرکتهای اسنپ و تپسی) از این رو تمایلی ندارند که رقیب‌شان بدانند.»
اما درباره موانع قانونی، صحبت‌های علی وحدت جالب‌تر می‌شود: «بر اساس یک بندی مبنی بر «رازداری تجاری» قانون «دسترسی آزاد به اطلاعات»، نمی‌توانیم اسامی را به صورت عمومی منتشر کنیم. زیرا در این قانون آمده که اگر انتشار عمومی اطلاعات ضربه‌ای به شرکتها بزند انتشار آن، ممنوع است.»
وحدت گفته که برای رفع این موانع قانونی، با هیئت امنای تدوین قانون دسترسی آزاد به اطلاعات وارد مذاکره شده‌اند هر چند که در اصل نباید مانعی قانونی بر سر این کار باشد. چرا که به عقیده او استارتاپ‌ها و شرکتهای دانش‌بنیان «یارانه دولتی» و از بیت‌المال دریافت کرده‌اند و برای این موضوع وارد سیستم بانکی (مثلا بانک‌های خصوصی) نشده‌اند که قوانین آن کاملا متفاوت بوده و از هویت وام‌گیرندگان حراست می‌کند.
نکته بعدی اینجاست که وحدت صراحتا اعلام نکرده که افشاسازی نام و مبالغ وام‌های دریافت شده، چه تأثیری بر مسئله «رقابت» شرکتها دارد؟ اگر تصور می‌شود که تفاوت رقم‌ها ممکن است باعث ایجاد مشاجره و حس ناعدالتی میان شرکتها شود، آیا این موضوع به نحوه توزیع وام و ضعف‌های احتمالی این کار در صندوق شکوفایی بر می‌گردد یا همچنان میتوان مشکل را به گردن استارتاپ‌ها و عدم تمایل آنها انداخت؟
«ما دخالتی در ارزیابی دانش بنیانی نداریم»
یکی دیگر از چالش‌هایی که در حوزه اعطای وام‌های استارتاپی و دانش‌بنیانی مطرح شده، این است که مثل هر وام دیگری باید شرایط شرکتها در نظر گرفته و بررسی شود و آن‌گاه اعطای وام صورت بگیرد. علی وحدت اما نظر دیگری دارد؛ او عقیده دارد زمانی که معاونت علمی ریاست جمهوری شرکتها را احراز صلاحیت کرده، دیگر بررسی وضعیت آنها از دوش صندوق نوآوری برداشته می‌شود.
البته بر اساس مصاحبه وحدت با خبرگزاری مهر، صندوق نوآوری و شکوفایی ارزیابی کماکان پیشین و ارزیابی پسین دارند. یعنی وقتی شرکتی مایل به دریافت تسهیلات از صندوق است، اطلاعات اقتصادی آن را احصا می‌کنند که اصلی ترین این اطلاعات صورت مالی است که هویت مالی آن شرکت به حساب می‌آید. هر خدمتی متناسب با نوع شرکت ارائه می‌شود و اکثر شرکتهای بزرگ تسهیلات بانکی می‌گیرند. در تسهیلات بانکی، معادل هفتاد درصد فروش شرکت تسهیلات به شرکت تعلق می‌گیرد و صندوق فقط ۶ درصد یارانه از این تسهیلات را می‌دهد.
به عقیده وحدت «درست است که با این رویه شرکتهای بزرگ‌تر عددهای بالاتری تسهیلات دریافت می‌کنند اما میزان یارانه دریافتی آنها کمتر از یارانه‌ای است که به شرکتهای کوچک‌تر اختصاص پیدا می‌کند. معمولاً بر اساس اصطلاح عدم النفع پول، شرکت بزرگ شش درصد از صندوق نوآوری یارانه سود تسهیلات می‌گیرد اما شرکت نوپا تسهیلات ۲۰ درصد یارانه به صورت قرض الحسنه دریافت می‌کند؛ عدد تسهیلات دریافتی شرکتهای کوچک کمتر است اما یارانه بیشتری به آنها تعلق می‌گیرد.»
«شرکتهای بزرگ ممکن است انحصارطلب باشند، اما زمین‌خوردنشان برای اکوسیستم مضر است»
رییس صندوق نوآوری در بخشی از مصاحبه خود، در پاسخ به این سؤال که آیا شرکتهای بزرگی که قبلا استارتاپ بوده‌اند و الان به غول اقتصادی تبدیل شده‌اند، چرا هم باید تسهیلات بگیرند و هم حق محفوظ ماندن نامشان را داشته باشند؟ می‌گوید فروش این شرکتها به صندوق نوآوری و شکوفایی ارتباطی ندارد اما هر چقدر هم که کارشان ایراد داشته باشد، زمین خوردن آنها برای اکوسیستم استارتاپی اصلا موضوع خوبی نیست:
«ما نگاهمان به شرکتهای دانش بنیان طور دیگری است؛ اتفاقاً به نظر من باید این شرکتها در اکوسیستم بمانند و ارتباط آنها به عنوان کِشنده با شرکتهای کوچک‌تر و استارت آپی، شتاب‌دهنده‌ها و … برقرار باشد که به نوعی کمک کننده و جذب کننده باشند. این شرکتها می‌توانند وکیل‌های خوبی برای بخش‌های دولتی به عنوان یک کشنده اکوسیستم محسوب شوند. در مجموع نباید نقش مثبت آنها را فراموش کرد و اینکه طبق قانون حمایت از شرکتهای دانش بنیان هم تا ۱۵ سال می‌توانند از تسهیلاتی همچون معافیت و… استفاده کنند و قابلیت حمایت دارند بنابراین این یک الگویی دارد. ما طرفدار همه شرکتها نه لزوماً شرکتهای بزرگ هستیم چون باید پولاریته برقرار شود و نباید اعدامشان کرد.»
البته علی وحدت قبول دارد که چالش‌هایی مثل انحصارطلبی در شرکتهای بزرگ، مشکل آفرین است. برای همین رسیدگی به این چالش‌ها را به «آینده» موکول کرده و شورای رقابت را مسئول جلوگیری از این چالش‌ها توصیف می‌کند که باید قانون‌های ضد انحصار بگذارند و محکم پای این قوانین بایستند.
«شفاف‌تر از صندوق نوآوری و شکوفایی در کشور نداریم!»
رییس صندوق نوآوری و شکوفایی در واکنش به این سؤال که آیا در ارائه تسهیلات صندوق نوآوری رانت وجود دارد یا صندوق تمایلی به شفاف سازی ندارد این گونه پاسخ می‌دهد:
«افراد حافظه تاریخی کوتاهی دارند. در حال حاضر شفاف‌تر از صندوق نوآوری و شکوفایی در جمهوری اسلامی نداریم. تأکید می‌کنم در سامانه «غزال» صندوق نوآوری و شکوفایی، تسهیلات در ۶۰ نوع تقسیم بندی شده‌اند که نیاز به مراجعه حضوری نیست و توضیحات کامل برای شرکتها وجود دارد. در واقع همه شرکتها از طریق سایت ثبت‌نام می‌کنند و هیچ‌گونه رانتی وجود ندارد. تاکنون هم هیچ تسهیلاتی خارج از چارچوب صندوق به شرکت خاصی ارائه نشده است.»
به گفته او، بر اساس آخرین ارزیابی‌ها در بازه زمانی آذر ۹۷ تا اسفند ۹۹ با احتساب جمع ۲ حوزه فناوری ارتباطات و برق و الکترونیک به دلیل آمار بیشتر، شرکتهای مرتبط با ICT بیشترین تسهیلات را از صندوق دریافت کرده‌اند. پس از آن «ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته» و بعد از آن «مواد پیشرفته» بیشترین تسهیلات را از صندوق گرفته‌اند. اما در کل میتوان گفت همه شرکت‌هایی که تحت عنوان دانش بنیانی فعالیت می‌کنند، حداقل یک خدمت را از صندوق نوآوری و شکوفایی دریافت کرده‌اند.
رییس صندوق شکوفایی و نوآوری در انتهای صحبت‌هایش تأکید کرده که «هر شهروندی می‌تواند اسم شرکت را به ما بگوید و ما اعلام کنیم که تسهیلات گرفته یا نه. این حق هر فردی است که بداند؛ ما طبق قانون نمی‌توانیم همه اطلاعات شرکتها را یکجا منتشر کنیم ولی هر فردی می‌تواند از ما اطلاعات موردی بپرسد و ما پاسخ بدهیم.»
با این وجود هنوز پرسش‌های زیادی در افکار عمومی باقی مانده که به آنها پاسخ داده نشده و مشخص نیست پاسخ آنها چه زمانی از راه می‌رسد. دیجیاتو پیش‌تر گزارشی در مورد همین اقدام صندوق نوآوری و شکوفایی منتشر کرده بود که می‌توانید برای توضیحات تکمیلی، آن گزارش را نیز بخوانید و نظر کارشناسان و اهالی اکوسیستم استارتاپی و فناوری کشور را بهتر بدانید.
نامه سازمان نصر تهران به صندوق نوآوری و شکوفایی برای شفاف‌سازی در خصوص نام شرکتهای وام‌گیرنده از این صندوق
نامه رئیس سازمان فناوری اطلاعات به صندوق نوآوری و شکوفایی و پیشنهاد برای انتشار نام شرکتهای که از این صندوق وام دریافت کرده‌اند.
