رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی برای حمایت از حقوق کودکان از جمع‌آوری اطلاعات کودکان منع شده‌اند همچنین باید محتوای مربوط به کودکان را از طریق دسته‌بندی از سایر محتواها متمایز کنند و ابزار کنترل و نظارت والدین را برای محدودیت در دسترسی کودکان روی بسترهای خود ایجاد کنند.

 

سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) با ابلاغ دستورالعمل صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و الزام این رسانه‌ها به رعایت پروتکل‌هایی برای صیانت از حقوق کودکان سعی کرده به صورت کامل محتوای بزرگسال را از محتوای کودک مجزا و شرایطی فراهم کند تا خانواده‌ها نیز بتوانند نظارت دقیق‌تری بر محتوای مورد استفاده کودکان خود داشته‌ باشند. در این دستورالعمل تاکید شده است که رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر نباید اطلاعات کودکان را جمع‌آوری کنند تنها با اجازه و رضایت اولیای قانونی آنان، می‌توانند از اطلاعاتی که نزد آنها وجود دارد برای بهبود تجربه کاربری و ارائه پیشنهاد به کاربرشان استفاده کنند.

 

از دیگر موضوعاتی که در این دستورالعمل به صورت خاص روی آن تاکید شده و تا کنون کمتر از سوی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر فضای مجازی  مورد توجه قرار گرفته است، تبلیغ‌های نمایش داده شده پیش یا در حین نمایش محتوای مربوط به کودکان است. طبق این دستورالعمل تبلیغ‌های نمایش داده شده قبل، حین و بعد از پخش محتوا باید متناسب با سن کودکان و نوجوانان باشد ، علاوه بر آن با محتوای اصلی نیز هماهنگ باشد و الزامات شیوه رده‌بندی سنی در آن رعایت شده باشد.

 

جداسازی محتوا

زهرا روشندل، مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا در گفت‌وگو با پیوست با اشاره به تدوین و ابلاغ این دستورالعمل گفت: « برخی از رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی، مخاطبشان فقط کودک است اما برخی دیگر علاوه بر مخاطب کودک، محتوا برای بزرگسالان نیز روی پلتفرم‌های خود منتشر می‌کنند از همین رو جدا سازی محتوا روی این بسترها بسیار حائز اهمیت است، چرا که زمانی‌که کودک به دنبال محتوای مناسب برای خودش است، در معرض محتوای بزرگسالان نیز قرار می‌گیرد و با توجه به تبلیغات شهری احتمال ترغیب شدنش برای تماشای محتوای بزرگسال وجود دارد، از همین رو الزام به جداسازی محتوای بزرگسال از محتوای کوتاه در این دستورالعمل مطرح و روی آن تاکید شده است.»

 

او ادامه داد: «نه تنها محتوا بزرگسال باید به صورت کامل از محتوای کودک جدا شود؛ بلکه تبلیغات مربوط به آن نیز باید به صورت کامل از صفحه مربوط به محتواهای کودکان مجزا شود و کودکان هیچ تبلیغی از محتوای بزرگسال را نبینند.»

 

او با اشاره به اینکه باید ابزارهایی برای کنترل والدین به منظور تعیین سطح  دسترسی کودکان روی پلتفرم‌های صوت و تصویر فراگیر ایجاد شود گفت: «طبق این دستورالعمل رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر ملزم شده‌اند تا ابزارهای کنترلی والدین را ایجاد کنند و روی بسترهای خود قرار دهند. در این صورت والدین باید بتوانند برای کودکانشان سطح دسترسی تعیین کنند. در این صورت والدین باید بتوانند انتخاب کنند که محتوای بالای ۱۸ سال را کودک و نوجوانشان مشاهده کند یا اینکه گزارش‌های مرتبی از محتواهایی که کودکانشان تماشا کرده‌اند را دریافت کنند.»

 

روشندل تاکید کرد که انتخاب نوع ابزار در اختیار رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر است و آنها خودشان می‌توانند انتخاب کنند که چه نوع ابزاری می‌توانند در اختیار والدین برای کنترل و نظارت قرار دهند. طبق گفته او ساترا فقط به رسانه‌ها اعلام می‌کند که ابزار کنترل والدین را روی رسانه خود پیاده‌سازی کنند و رسانه‌ها با توجه به اقتضائاتشان روش مورد نظرشان را پیاده‌سازی می‌کنند.

 

حریم خصوصی کودک

در دستورالعمل صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان پیش‌بینی شده که رسانه‌های فراگیر در فضای مجازی باید تدابیر لازم برای رعایت حریم خصوصی و حفظ محرمانگی اطلاعات شخصی کاربران به‌ویژه کودکان و نوجوانان را به‌کارگیرند. همچنین جمع‌آوری، افشا، مبادله و استفاده از اطلاعات گردآوری شده از کاربران به‌ویژه کودکان ممنوع است. در تبصره‌ای از این دستورالعمل تاکید شده است که جمع‌آوری، افشا، مبادله و استفاده از اطلاعات گردآوری شده از کودکان تنها با رضایت اولیای قانونی برای بهبود تجربه کاربری و ارائه پیشنهاد به کاربر امکان‌پذیر خواهد بود.

 

مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا در این خصوص گفت: « در این دستورالعمل روی حریم‌خصوصی کودکان تاکید ویژه‌ای شده است، رسانه‌ها معمولا برای تشخیص ذائقه مخاطب خود و پیشنهاد محتوای مناسب آن ذائقه اطلاعات افراد را جمع‌آوری می‌کنند، در این صورت علاوه بر اینکه فیلم مناسب برای شما را پیشنهاد می‌دهند تبلیغات هماهنگ با ذائقه مخاطب را نیز نمایش می‌دهند، در این دستورالعمل تاکید شده که رسانه نمی‌تواند اطلاعات کودکان را جمع‌آوری کند، فقط اگر از والدین کودک اجازه جمع‌آوری اطلاعات را گرفت، به منظور پیشنهاد نمایش محتوای مورد علاقه‌اش می‌تواند اطلاعات جمع‌آوری شده را بکار گیرد و نمی‌تواند از این اطلاعات برای تبلیغات بهره‌برداری کند.»

 

او با اشاره به اینکه هم‌اکنون در بسیاری از مواقع کودکان از طریق جستجو سراغ انیمیشن‌های مختلف می‌روند ادامه داد: «شاید آن انیمیشن جستجو شده برای کودک و نوجوان مناسب باشد؛ اما متاسفانه تبلیغاتی که همراه آن نمایش داده می‌شود برای سن کودک مناسب نیست از همین رو در این دستورالعمل به هماهنگی میان محتوای مورد نظر و تبلیغاتی که با آن پخش می‌شود نیز تاکید شده است. ما با در ساترا با شکایت‌هایی مواجه شده‌ایم که بعضا تبلیغ پیش از نمایش محتوای کودک ترسناک بوده است.»

 

سه نوع تبلیغات برای کودکان ممنوع است

تبلیغات گمراه کننده، تبلیغات غیر مستقیم و همچنین تبلیغ برای فروش مستقیم از جمله مواردی است که در این دستورالعمل به ممنوعیت آنها برای محتواهای خاص کودکان تاکید شده است.

 

روشندل  با اشاره به اینکه در این دستورالعمل روی تبلیغات توجه ویژه‌ای شده؛ چرا که پیش از این به این موضوع توجه نشده بود گفت: «تاکنون مقرره‌ای برای تبلیغات کودکان نداشتیم، مشخص نبود چه تبلیغاتی ممنوع است و این تبلیغات باید چگونه در اختیار کودکان قرار گیرد اما در این دستورالعمل سعی شده است به این موارد اشاره شود.»

 

طبق این دستورالعمل تبلیغات گمراه کننده ممنوع است. طبق تعریف ارائه شده هر نوع محتوای تبلیغات تجاری که اطلاعات نادرست یا ناقص را به کودک ارائه کند و موجب گمراهی کودک یا تحت تاثیر قرار دادن قضاوت او یا به اشتباه انداختن وی در تشخیص کالا یا خدمت شود تبلیغ گمراه کننده به شمار می‌آید و ممنوع شده است.

 

همچنین طبق این دستورالعمل تبلیغات نامحسوس نیز برای کودکان ممنوع تشخیص داده شده است. تبلیغ نامحسوس نیز به تبلیغی گفته می‌شود که محصولی خاص در مقابل دریافت پول یا عوض مشابه در محتوای نمایش داده شده، معرفی می‌شود.

 

از دیگر مواردی که در این دستورالعمل برای کودکان منع شده فروش از راه دور است. روشندل در این خصوص گفت: «در برخی از تبلیغات برای کودکان، آنان تشویق می‌شوند که مثلا فلان کد را ارسال کنند و کالا به منزل آنها ارسال شود. بسیاری از کودکان این کار را انجام می‌دهند و در نهایت خانواده‌ها مجبور به پرداخت وجه می‌شوند. از همین رو در این دستورالعمل تاکید شده است که در تبلیغات نمایش داده شده برای کودک نباید فروش از راه دور مطرح شود.»

 

طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته در دستورالعمل صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان «رسانه موظف است در بخش گزارش کاربران، موضوع‌های مربوط به کودکان از جمله رعایت نشدن رده‌بندی سنی و عدم تناسب رده‌بندی سنی تبلیغ با محتوا را ایجاد کند و گزارش‌ها را با قید فوریت رسیدگی و پاسخ مناسب را حداکثر ظرف ۲۴ ساعت گزارش دهند.»

 

هر چند تمامی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی ملزم هستند که پنل مخصوص گزارش کاربران را ایجاد کنند و در اسرع وقت به گزارش کاربران واکنش نشان دهند؛ اما در خصوص گزارش‌هایی که مربوط به کودکان است یک دوره زمانی ۲۴ ساعته تعیین شده و رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر باید در یک دوره زمانی بسیار کوتاه پاسخگوی گزارش کاربران باشند.

 

موارد ممنوعیت مستقیم

در این دستورالعمل انتشار ۱۱ مورد ممنوعیت مستقیم در خصوص انتشار محتوا در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیردر فضای مجازی، در خصوص حقوق کودکان در نظر گرفته شده است. بر این اساس انتشار هر گونه محتوا در جهت تحریک یا ترغیب به کودک آزاری، برقراری ارتباط با کودکان و نوجوانان در فضای مجازی به منظور کودک آزاری یا آزار جنسی، نمایش کودکان و نوجوانان به صورت عریان ممنوع شده است. با گسترده شدن فضای مجازی و استفاده گسترده از شبکه‌های اجتماعی همواره بیم آن می‌رود که تصاویر از کودکان و نوجوانان مورد سواستفاده قرار گیرد از همین رو ساترا اقدام به تعیین ممنوعیت مستقیم برای آن کرده است.

 

دی‌ماه گذشته (۱۳۹۹)کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نیز مصادیق کودک آزاری را به صورت عام جرم‌انگاری کرده بود، طبق نظر کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه برقراری ارتباط با طفل یا نوجوان در فضای مجازی به منظور آزار جنسی را از جمله موارد کودک آزاری دانست و آن را مصداق محتوای مجرمانه عنوان کرد. طبق اعلام این کارگروه به صورت خاص تولید، انتشار، تبلیغ و ترویج محتوای مستهجن یا مبتذل که در آنها از اطفال و نوجوانان استفاده شده است یکی از مصادیق محتوای مجرمانه شناسایی شده است. کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه به صورت عام فعالیت‌های مربوط به فضای مجازی را رصد می‌کند، حال ساترا نیز به صورت خاص قوانین حفاظت از کودکان در خصوص رسانه‌های صوت وتصویر فراگیر را مشخص کرده است.

 

از دیگر مواردی که به صورت مشخص در آن  رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی نسبت به آن منع شده‌اند، نمایش حیوان آزاری و نمایش برقراری رابطه عاطفی افراد با حیوانات ناقل بیماری است. همچنین گفتار و رفتار صریح یا شدید توهین آمیز و تبعیض آمیز و نفرت‌پراکن نیز نباید برای کودکان نمایش داده شود. رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر از نمایش جزئیات زخم و جراحات عمیق و همچنین انجام اقدامات خطرناک از قبیل پرش از ارتفاع یا استفاده از مواد منفجره و آتش زا جزو مواردی است که نمایش آن برای کودکان با ممنوعیت مواجه است.

 

آموزش و سرگرمی

از دیگر موارد تاکید شده در این دستورالعمل جداسازی محتوای آموزشی از محتوای سرگرمی است. طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته رسانه‌ای که محتوای آموزشی برای کودکان و نوجوانان ارائه می‌دهد باید پیشخوان جداگانه برای ارائه خدمات آموزشی ایجاد کند.

 

روشندل در این خصوص گفت: «موضوع سرگرمی از موضوع آموزش کاملا مجزا است شاید صلاح نباشد که کودک محتوای سرگرمی و محتوای آموزشی را هم‌زمان با یکدیگر ببیند یا خانواده‌ها نگران این موضوع باشند. از همین رو روی جداسازی این دوبخش نیز تاکید ویژه‌ای شده است.»

 

او تاکید کرد که رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر باید اقدامات لازم برای آموزش خانواده‌ها و والدین را در خصوص چگونگی استفاده از ابزارهای کنترلی کودکان را نیز فراهم کنند از همین رو رسانه‌‌ها باید اقدام به تولید موشن گرافی یا فیلم‌های تصویری در خصوص چگونگی استفاده از ابزارهای کنترلی خود کنند.