ایران تاکنون بیش از 10 ماهواره طراحی و تولید کرده است، در این مطلب نگاهی به تمام ماهواره های ایرانی و پرتاب آن‌ها خواهیم داشت.

نمی‌توانیم بگوییم که ایران ید طولایی در ساخت و ارسال ماهواره به فضا دارد اما محققان و پژوهشگران ایرانی در 50 سال اخیر تلاش کرده‌اند تا صنعت فضایی و ساخت ماهواره در کشور را توسعه دهند و تاحدودی موفق بوده‌اند.

ایران تاکنون بیش از 5 ماهواره را به طور موفق در مدار قرار داده، هرچند که اکثر این ماهواره‌ها پیش از پایان زمان ماموریت‌شان به دلایل مختلف از مدار خارج شده‌اند و سقوط کرده‌اند اما به هر شکل روند مثبت و رو به رشدی در ساخت و بهره‌وری از ماهواره‌ها و به ویژه پرتاب‌گرها طی شده است.

البته ما همچنان از کشورهای مطرح و صاحب تکنولوژی در این زمینه بسیار عقب هستیم و هنوز نتوانستیم به سطح مدار ژئو برسیم، همچنین برنامه‌های فضایی کشور در دولت یازدهم و دوازدهم بارها با تاخیر همراه شد و طی هشت سال گذشته به صنعت فضایی آنطور که باید و شاید پرداخته نشد.

بر هر شکل ایران تاکنون موفق شده بیش از 10 ماهواره طراحی کند و تعدادی از آن‌ها را به فضا پرتاب کند، ما در ادامه تمام ماهواره های ایرانی را به ترتیب سال ساخت و پرتاب برای شما لیست کرده‌ایم و توضیحاتی در خصوص هر ماهواره خواهیم داد، با آی‌تی‌رسان همراه باشید:

ناهید و زهره

برنامه ساخت ماهواره در ایران به پیش از انقلاب بازمی‌گردد، اولین پروژه ساخت ماهواره ایرانی در زمان پهلوی دوم رخ داد، این پروژه به دهه 50 بازمی‌گردد، البته 20 سال پیش از آن، شوروی اولین ماهواره خود را به فضا ارسال کرده بود و کشورهای آمریکا، فرانسه، ژاپن، چین و انگلیس نیز تا آن زمان موفق به پرتاب ماهواره به مدار زمین شده بودند و اگر ایران می‌توانست در آن زمان اولین ماهواره خود را به فضا پرتاب کند، هفتمین کشور از این حیث محسوب می‌شد.

البته باید اشاره کنیم که طرح ساخت دو ماهواره ناهید و زهره در پیش از انقلاب با کمک دانشمندان خارجی بود و حتی اگر این دو ماهواره ساخته می‌شد، نمی‌توانستیم به آن‌‎ها ماهواره تمام ایرانی و بومی بگوییم. اما به هر شکل با توجه به مشکلات متعددی که دولت پهلوی دوم در سال‌های پایانی عمرش داشت، پروژه ساخت این دو ماهواره منتفی شد و کشور در سال‌های انقلاب و جنگ به طور کلی از توسعه ماهواره بومی فاصله گرفت.

ماهواره مصباح 1

از سال 75 مجددا طرح توسعه ماهواره ایرانی آغاز شد، در آن زمان صحبت بر روی ساخت یک ماهواره ایرانی/ایتالیایی به نام مصباح 1 بود. نمونه اولیه این ماهواره تا سال 1380 توسط سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران آماده شد و طرح مهندسی آن نیز توسط یک شرکت ایتالیایی و پژوهشگران ایرانی تا سال 1384 آماده شد. در سال 84 وزارت ارتباطات از این ماهواره رونمایی کرد و قرار شد در تابستان همان سال ماهواره مصباح 1 به فضا فرستاده شود اما این اتفاق هرگز رخ نداد.

در آن زمان اعلام شده بود که ماهواره مصباح 1 در خارج از ایران به فضا فرستاده می‌شود که طبق گفته‌ها، اثر تحریم‌ها مانع از این اتفاق شد. به هر شکل پس از چند سال تاخیر، مصباح 1 از ایتالیا به ایران تحویل داده شد و در حال حاضر در موزه فضایی کشور قرار دارد.

ماهواره سینا 1

البته در سال 84 ایران ماهواره سینا 1 را به فضا پرتاب کرد. ماهواره سینا 1 به سفارش ایران در روسیه ساخته شد و در همان روسیه هم به فضا پرتاب شد. البته ماهواره سینا 1 موفق نبود و ارتباطش با زمین قطع شد و حالا هم از مدار خارج شده و در فضا سردرگم است.

سینا 1 یک ماهواره ایرانی محسوب نمی‌شود، به همین دلیل هم پرتاب آن موجب نشد تا ایران در میان کشورهایی که موفق به پرتاب ماهواره شده‌اند، قرار بگیرد.

ماهواره تمام ایرانی امید

امید اولین ماهواره تمام ایرانی و اولین ماهواره موفق کشور است. ساخت ماهواره امید در سال 84 آغاز شد و تا سال 87 ادامه یافت، سپس در 14 بهمن سال 87 توسط ماهواره‌بر سفیر امید از پایگاه سمنان به فضا پرتاب شد. ماهواره امید، ایران را به نهمین کشور با فناوری ساخت و پرتاب موفق ماهواره تبدیل کرد. از سال 56 تا 87 کشورهای هند و اسرائیل نیز به جمع کشورهای دارای فناوری پرتاب ماهواره اضافه شدند و ایران پس از این کشورها قرار گرفت.

ماهواره امید یک ماهواره سبک بود که در قسمت رقیق جو قرار گرفت و در هر 24 ساعت 15 بار دور زمین می‌چرخید. این ماهواره پس از 82 روز فعالیت با برخورد به جو غلیظ مناطق غربی آمریکای جنوبی و اقیانوس آرام، از بین رفت.

ماهواره طلوع

طلوع دیگر ماهواره هرگز به فضا نرفته ایرانی است. این ماهواره در سال 88 رونمایی شد و یک ماهواره سنجشی محسوب می‌شود. ماهواره طلوع می‌تواند با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شود و به فاصله بیش از 500 کیلومتری از زمین قرار بگیرد.

این ماهواره به فناوری‌هایی مانند محموله تصویربرداری، کنترل وضعیت مکانیزم‌ها و سلول‌های خورشیدی و مأموریت اصلی آن تصویربرداری تک طیفی با تفکیک‌پذیری ۵۰‌ متر، ذخیره و ارسال داده‌های تصویر به ایستگاه‌های زمینی مجهز شده و عمر مفید آن 2 سال است. متاسفانه پس از گذشت بیش از 10 سال، تاکنون ماهواره طلوع به فضا پرتاب نشده و به نظر نمی‌رسد هرگز این اتفاق رخ دهد.

ماهواره رصد

رصد دومین ماهواره تمام ایرانی است که به فضا پرتاب شد. رصد با ماموریت تصویربرداری از نقاط استراتژیک در 25 خرداد سال 1390 ماموریت خود را آغاز کرد. رصد عمر کوتاهی داشت و پس از سه هفته ماموریتش به پایان رسید و درون جو زمین سقوط کرد. رصد اولین ماهواره‌ تمام ایرانی بود که برق خود را از صفحات خورشیدی متصل به دیواره این ماهواره تامین می‌کرد.

البته رصد از سیستم کنترل تولید و توزیع جریان الکتریکی بهره می‌برد که توسط آن در بخش تاریک مدار از باتری‌ها استفاده می‌کرد و در بخش روشن می‌توانست آن‌ها را شارژ کند.

ماهواره نوید

سومین ماهواره موفق ایرانی، نوید نام داشت که آن هم تماما در ایران ساخته شد و توسط ماهواره‌بر ایرانی سفیر نوید در صبح 14 بهمن سال 90 به فضا پرتاب شد. این ماهواره به 5 پایگاه زمینی در شهرهای مشهد، تبریز، ماهدشت، قشم و بوشهر متصل بود و عملیات خود را کاملا موفقیت‌آمیز انجام داد. این ماهواره دو ماه فعال بود و در هر شبانه روز، 6 بار بر فراز ایران می‌گذشت. ماهواره نوید توسط یک تیم تحقیقاتی در دانشگاه علم و صنعت ساخته شد.

ماهواره فجر

در ادامه پرتاپ‌های موفق ماهواره های تمام ایرانی، فجر در بهمن سال 93 به فضا پرتاب شد و ماموریتش را آغاز کرد. فجر اولین ماهواره ایرانی بود که از پیشبرنده گاز سرد استفاده می‌کرد و به این ترتیب می‌توانست تا 105 سال عمر کند اما ماموریتی یک سال و نیمی برای آن درنظر گرفته شده بود که البته در ابتدای اسفند سال 93 از مدارش خارج شد و سقوط کرد.

ماهواره پیام

پس از وقفه‌ای طولانی که در دولت یازدهم و دوازدهم در امر پرتاب ماهواره های ایرانی رخ داد، در دی ماه سال 97 شاهد پرتاب پنجمین ماهواره تمام ایرانی بودیم. ماهواره پیام در دانشگاه امیرکبیر طراحی و ساخته شده بود، البته طراحی این ماهواره در سال 84 آغاز شده بود و در واقع ماهواره پیام با تاخیر بسیار به فضا پرتاب شد. همین اتفاق سبب شد تا پیام پرتابی موفق نداشته باشد و در مدار قرار نگیرد.

ماهواره دوستی

در سال 97 به جز ماهواره پیام، ماهواره دوستی نیز به فضا پرتاب شد که این ماهواره هم نتوانست در مدار قرار بگیرد و عملیات پرتاب آن ناموفق بود. این ماهواره توسط دانشگاه صنعتی شریف و با فناوری‌های نوین کنترل وضعیت سه محوره، OBDH مقاوم در برابر خطا،‌ سامانه کنترل حرارت نیمه‌فعال و سلول‌های خورشیدی تولیدشده در کشور با قابلیت بهره‌برداری در محیط فضا ساخته شد که متاسفانه پرتاب ناموفقی داشت.

ماهواره ظفر 1

ماهواره ظفر 1 دیگر ماهواره‌ای بود که توسط دانشگاه علم و صنعت طراحی شد و در روز 20 بهمن سال 98 با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد. البته این ماهواره نیز پرتاب موفقی نداشت، سیمرغ نتوانست با سرعت مناسب ماهواره ظفر 1 را در مدار رها کند و ارتباط این ماهواره پس از 8 دقیقه با زمین قطع شد و سپس در اقیانوس هند سقوط کرد.

ماهواره نور 1

سپاه پاسداران در سال 99 اولین ماهواره نظامی ایران را با ماهواره‌بر قاصد به فضا پرتاب کرد. ماهواره نور موفق‌ترین ماهواره ایرانی است که پس از گذشت یک سال و نیم از زمان پرتاب، همچنان در مدار قرار دارد، هر چند ارتفاع آن کمی افت داشته است.

جزئیات زیادی از پرتاب این ماهواره منتشر نشده اما ماهواره نور تاکنون بیش از 6 هزار مرتبه دور زمین چرخیده و در اردیبهشت امسال، مرحله جدیدی از ماموریت آن آغاز شده است.

ماهواره‌های بعدی

در حال حاضر چندین ماهواره در صف پرتاب و چندین ماهواره دیگر در دست ساخت هستند که امید می‌رود به‌زودی پرتاب شوند. در سال گذشته ماهواره پارس 1 به سازمان فضایی ایران تحویل داده شده اما هنوز زمانی برای پرتاب این ماهواره اعلام نشده است. ماهواره پارس 1 قابلیت تصویربرداری چند طیفی با رزولوشن 15 متر را دارد.

همچنین ماهواره ظفر 2 با قابلیت تصویربرداری چند طیفی با رزولوشن 16 متر و ماهواره طلوع با تصویر برداری تک طیفی با رزولوشن 5 متر نیز از جمله ماهواره‌هایی هستند که ساخت آن‌ها تمام شده و در صف پرتاب هستند.

در کنار این ماهواره‌ها، چندین ماهواره از جمله ماهواره ایرانی پارس پلاس با قابلیت تصویربرداری مرئی با رزولوشن 5 متر و ماهواره پارس 2 با تصویر‌برداری مرئی چند طیفی در کنار ماهواره رسام با قابلیت تصویربرداری چند طیفی با رزولوشن 4 متر هم‌‍‌اکنون در دست طراحی هستند.

دو ماهواره ناهید 1 و 2 نیز با قابلیت ارتباط در باند KU و برای ارسال در مدار 400 تا 7 هزار کیلومتری مراحل پایانی طراحی و ساخت را می‌گذرانند. پس از این دو ماهواره، برنامه پرتاب ماهواره ناهید 3 به ارتفاع مداری 400 تا 10 هزار 500 کیلومتر پیشبینی شده است.

تاکنون تمام ماهواره های ایرانی در سطح لئو پرتاب شده‌اند که نزدیک‌ترین مدار به کره زمین است. این مدار در سطح 160 تا 2 هزار کیلومتری کره زمین قرار دارد و حرکت ماهواره‌ها در این سطح همگان با کره زمین از شرق به غرب است.

اما مدار ژئو که به مدار زمین آهنگ نیز معروف است، که سرعت چرخش ماهواره در آن همگام با سرعت چرخش زمین است یعنی 23 ساعت و 56 دقیقه طول می‌کشد تا ماهواره به نقطه ابتدایی باز گردد و به همین دلیل همواره بر فراز یک منطقه در آسمان باقی می‌ماند. ایران تاکنون نتوانسته ماهواره‌ای به سطح مدار ژئو بفرستد.

عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات چندی پیش با اشاره به تلاش دولت جدید برای رسیدن به سطح مدار ژئو اعلام کرد: ما سیزده سال پیش، اولین ماهواره‌ خود را به فضا پرتاب کردیم؛ این ماهواره که امید نام داشت برای ایرانیان بسیار غرورآفرین بود. در آن دوران، سرمایه‌گذاری بسیاری در این زمینه انجام شده بود و حتی در یک زمانی تا سقف ۳۰۰ میلیون دلار در این زمینه سرمایه‌گذاری داشتیم. اما متاسفانه در هشت سال گذشته، توجهی به صنعت ماهواره نشده است.

زارع پور افزود: اما حالا در بودجه امسال، پس از مدت‌ها، بودجه صنعت فضایی پنج برابر شده است و این موضوع باعث خوشحالی است. هرچند که حتی با این بودجه نیز نمی‌توان انتظار داشت که حوزه فضایی به ریل شتابان برگردد، اما می‌توان نوید این موضوع را داد که پیشرفت‌های خوبی در این زمینه اتفاق خواهد افتاد. ما تاکنون توانایی پرتاب ماهواره به لایه لئو را داشته‌ایم و قصد داریم که با تقویت توانایی‌های خود در زمینه پرتاب ماهواره، بتوانیم ماهواره‌های خود را به لایه ژئو نیز پرتاب کنیم و این امر در آینده نه چندان دور محقق خواهد شد.

بر این اساس می‌توان انتظار داشت که در آینده نزدیک شاهد پرتاب چندین ماهواره دیگر به فضا باشیم و بتوانیم به مدار ژئو برسیم اما باید دید آیا این ماهواره‌ها می‌توانند به طور موفق در سطح مدار قرار گیرند و ماموریت خود را با موفقیت به پایان برسانند یا خیر؟

نوشته نگاهی به تمام ماهواره‌های موفق و ناموفق ایرانی اولین بار در اخبار فناوری و موبایل پدیدار شد.

شب گذشته همزمان با روز فناوری فضایی، در حضور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، رئیس پژوهشگاه فضایی و رئیس پژوهشگاه هوافضا، از دستاوردهای جدید فضایی کشور رونمایی شد. فتح الله امی در این مراسم اعلام کرد: کپسول زیستی آماده آزمایش تا فاصله 130 کیلومتری زمین است، پژوهشکده زیست فضا مدت‌هاست برای مهیا ساختن زیر ساخت‌های ارسال موجود زنده به فضا تلاش می‌کند، تاکنون توانسته‌ایم میمون به فضا ارسال کنیم، بر اساس سند تدوین شده فضا تا سال 1404 باید انسان به فضا ارسال می‌کردیم اما به دلیل مشکلاتی که به وجود آمد، ارسال انسان به فضا به سال 1410 موکول شد.

امی ادامه داد: اکنون کپسول زیستی آماده انجام آزمایش‌های اولیه است، این کپسول با وزن 500 کیلوگرم، 75 درصد کپسول اصلی را شامل می‌شود و آن را تا ارتفاع 130 کیلومتری ارسال خواهیم کرد.

همچنین آذری جهرمی در این مراسم با تقدیر از افرادی که در پشت صحنه پروژه‌های فضایی فعال هستند، گفت: من و همکارانم همواره در صدا و سیما از دستاوردهای فضایی صحبت می‌کنیم اما بار مسئولیت صنعت فضایی کشور بر عهده افرادی است که به دلیل معذوریت‌هایی که وجود دارد در پشت پرده هستند، آن‌هایی که گمنام کار می‌کنند و آیندگان به تلاش این عزیزان گواهی خواهند داد.

وزیر ارتباطات در مورد دستاوردهای صنعت فضایی در آینده نزدیک گفت: بنده اعتقاد دارم که ما به زودی جزو 5 کشور اول در حوزه فضایی خواهیم بود، این اصلا هدف دور از ذهنی نیست. به پرتاب‌های ناموفق نگاه نکنید، ما با هر پرتاب ناموفق پیشرفت می‌کنیم و ایرادات را برطرف می‌سازیم، اگر پرتاب‌های پیش رو موفق باشد یک رشد نمایی را تجربه خواهیم کرد. ایمان دارم که با برنامه ریزی‌های انجام شده، موفقیت نزدیک است.

جهرمی در مورد برنامه‌های فضایی کشور تا پایان دولت دوازدهم اعلام کرد: ماهواره طلوع توسط وزارت دفاع تولید شده و تا پایان سال با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا ارسال خواهد شد، همچنین برای قرار دادن ماهواره در فاصله 36 هزار کیلومتری یک راه میان‌بر را با وزارت دفاع طی خواهیم کرد، در این زمینه قرارداری با سازمان فضایی بسته شده و تا پایان دولت آزمایش مقدماتی آن انجام خواهد گرفت.

وزیر ارتباطات در خصوص پرتاپ ماهواره مخابراتی اعلام کرد: در حوزه تولید و پرتاب ماهواره مخابراتی تاکنون تلاش‌های زیادی صورت گرفته اما این پروژه ناتمام مانده است، ما نقاط سخت مداری را به بخش خصوصی داده‌ایم و حالا یک اپراتور ملی داریم که می‌توانند ماهواره مخابراتی را تولید و در مدار قرار دهند، تا سه سال آینده اولین ماهواره مخابراتی ایران در موقعیت 43.5 در مدار قرار می‌گیرد.

نوشته برنامه ارسال انسان به فضا از ایران به سال 1410 موکول شد! اولین بار در اخبار فناوری و موبایل پدیدار شد.

طبق اعلام سازمان فضایی ایران، ماهواره پارس 1 پس از انجام تست‌های پژوهشگاه فضایی ایران به سازمان فضایی کشور تحویل داده شد. طی مراسمی که با حضور مرتضی براری، معاون وزیر و رئیس سازمان فضایی کشور و حسین صمیمی، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران و دیگر مدیران این دو سازمان برگزار شد، ماهواره پارس 1 به سازمان فضایی ایران تحویل داده شد.

طبق اعلام براری، متخصصین پژوهشگاه فضایی ایران با تلاش مستمر با وجود شیوع ویروس کرونا، توانستند طبق زمان‌بندی انجام شده تمام آزمایش‌های مربوطه ماهواره پارس 1 را با موفقیت پشت‌سر بگذارند و این ماهواره را به سازمان فضایی تحویل دهند. وی اعلام کرد: ماهواره پارس 1 را می‌توان یکی از پیشرفته‌ترین ماهواره‌های بومی کشور دانست، در طراحی این ماهواره بسیاری از فناوری‌ها برای نخستین بار مورد استفاده قرار گرفتند، با تلاش متخصصین ایرانی توانستیم فناوری‌های ساخت ماهواره را بومی کنیم و اکنون طراحی و ساخت ماهواره‌های سنجشی عملیاتی به یکی از توانمندی‌های پژوهشگاه فضایی ایران تبدیل شده است.

ماهواره پارس 1 حدود 110 تا 120 کیلوگرم وزن دارد، این ماهواره دارای سه دوربین رنگی 15 متری، 150 متری و دوربین حرارتی 300 متری است که از آن‌ها برای کار‌های پژوهشی استفاده می‌شود. پارس 1 تست‌های لازم را گذرانده و توسط سازمان فضایی ایران در نوبت پرتاب قرار می‌گیرد، پژوهشگاه فضایی ایران در ادامه کار خود، ساخت و سنجش ماهواره پارس 2 را در دستور کار دارد.

 

 

نوشته ماهواره پارس 1 در نوبت پرتاب قرار گرفت اولین بار در اخبار فناوری و موبایل پدیدار شد.

فتح‌الله اُمی، رئیس پژوهشگاه هوافضا کشور با اشاره به اعزام ربات انسان نما به فضا در سال آینده گفت: این عملیات برای دستیابی به دانش اعزام موجود زنده به فضای زیرمداری زمین انجام می‌شود. اکثر فعالیت‌های پژوهشگاه هوافضا در جهت تحقق سند جامع توسعه هوافضای کشور انجام می‌گیرد، این سند در جلسه دی ماه سال 1391 به ثبت رسیده، در این سند اهداف کوتاه و بلند مدت در حوزه هوافضا تصویب شده که مهم‌ترین هدف بلند مدت آن اعزام انسان به فضاست و پژوهشگاه هوافضا مسئولیت دستیابی به دانش و انجام آن را بر عهده دارد.

ایران تا کنون موفق به ارسال موجود زنده (میمون) به فضا شده و طبق برنامه ابتدای سال آینده ربات انسان نما به فضا ارسال خواهد شد، پژوهشگران پژوهشگاه هوافضا در تلاش هستند تا با ارسال کپسول‌های 2 تنی حامل انسان به فضا، مقدمه اعزام انسان به فضا را آماده سازند. فتح‌الله اُمی در همین جهت گفت: بر اساس سند جامع توسعه هوافضای کشور باید بتوانیم تا سال 1404 انسان به فضا اعزام کنیم. دانش و فناوری رسیدن به این هدف بسیار پیچیده و دشوار است، ما تا کنون 8 پرتاب در این زمینه داشتیم و نهمین پرتاب نیز به زودی انجام خواهد شد.

وی ادامه داد: ربات انسان به طور کامل در کشور و توسط دانشمندان ما تولید شده است، در صورت مثبت بودن شرایط، ربات در ابتدای سال آینده به فضا ارسال می‌شود.

رئیس پژوهشگاه هوافضا در مورد پرتاب ماهواره‌های دوستی، پیام و ظفر گفت: به طور کلی نمی‌توان به پروژه‌های فضایی صفر و یکی نمره داد، پرتاب یک ماهواره بخش‌های مختلفی دارد، ما در ارسال سه ماهواره اخیر در زمینه سکوی پرتاب موفق بودیم، ما برای اولین بار توانستیم حاملی را برای مدار 500 کیلومتری پرتاب کنیم. ماهواره‌ها در بخش جدا شدن و استارت موتورها نیز موفق بودند اما نتوانستیم به حداقل سرعت ورود به مدار دست پیدا کنیم.

فتح‌الله اُمی در مورد برنامه پژوهشگاه هوافضا در سال آینده گفت: می‌‌خواهیم در سال آینده با کمک وزارت دفاع حداقل سه پرتاب ماهواره داشته باشیم. به دنبال آن هستیم تا مشکلاتی که در گذشته داشتیم را رفع کنیم تا هر سه ماهواره به سلامت در مدار قرار بگیرند.

نوشته اعزام انسان به فضا در سال 1404 در ایران اولین بار در اخبار فناوری و موبایل پدیدار شد.

در یک پروژه مشترک بین ناسا و آژانس فضایی فرانسه (CNES)، برای اولین بار از لیزرهای فضایی برای بررسی مهاجرت بزرگ موجودات ریز دریایی، که دو بار در هر روز اتفاق می‌افتد، استفاده شده است. ماهواره CALIPSO که در سال 2006 به مدار زمین پرتاب شده بود، بعد از حدود بیش از ده سال مطالعه مستمر و بی‌نظیر، حالا اطلاعات بیشتری را درباره آب‌وهوای زمین و همچنین یک مهاجرت بزرگ حیوانی در اختیار دانشمندان قرار داده است.

معمولا وقتی درباره مهاجرت حیوانات صحبت می‌کنیم، چیزی که اغلب به ذهن‌مان می‌رسد حرکت دسته‌جمعی گله‌هایی از حیوانات وحشی در جنگل‌های آفریقا یا پرواز دسته‌ای از پرندگان به سمت مناطق گرم‌تر با فرا رسیدن زمستان است. اما نکته‌ای که درباره این مهاجرت‌ها وجود دارد این است که آن‌ها فقط چند بار در سال اتفاق می‌افتند و در مقایسه با آنچه که در زیر اقیانوس‌ها رخ می‌دهد بسیار کوچک هستند.

براساس اطلاعات ماهواره CALIPSO، موجودات ریز داخل اقیانوس، دو بار در روز (زمانی که خورشید طلوع و غروب می‌کند)، مهاجرت بسیار بزرگی را انجام می‌دهند. این جابه‌جایی که Diel Vertical Migration یا به‌اختصار DVN نامیده می‌شود، بزرگترین مهاجرت شناخته‌شده از نظر تعداد و زیست‌توده (biomass) است. در مهاجرت DVM، دسته‌های بزرگی از گونه‌های مختلف جانوری، شامل کریل‌ها (krill)، بچه ماهی‌های مرکب (squid)، خرچنگ‌های لار و ماهی‌های ریز شرکت می‌کنند. دانشمندان تابه‌حال متوجه این موضوع نشده بودند؛ چراکه این حیوانات، بسیار ریز و اکثرا در اندازه میکروسکوپی هستند.

این موجودات که در اصطلاح به آن‌ها زئوپلانکتون‌ها (zooplankton) گفته می‌شود، در طول شب برای تغذیه از گیاهان ریزی به نام فیتوپلانکتون‌ها (phytoplankton) به نزدیکی سطح آب می‌آیند. با طلوع خورشید، این زئوپلانکتون‌ها به اعماق دریا برمی‌گردند تا خود را در آب‌های تاریک آنجا از دید شکارچیان مخفی کنند.

از آنجاییکه این حرکت عظیم حیوانی، اهمیت بسیار زیادی در زمینه‌های مختلف داشت، ناسا و CNES برای شناسایی و مطالعه این موجودات ریز در یک مقیاس جهانی، در بین سال‌های 2008 تا 2017 از لیزر LIDAR ماهواره CALIPSO برای نفوذ به عمق ۲۰ متری آب اقیانوس استفاده کردند.

Mike Behrenfeld، استاد دانشگاه ایالتی اورگان و سرپرست گروه تحقیق، می‌گوید: کاری که ما با فناوری لیدار ماهواره CALIPSO توانستیم انجام دهیم این بود که از فضا مهاجرات این موجودات را هر ۱۶ روز یکبار و به مدت ۱۰ سال مورد مطالعه قرار دادیم. ما قبلا هرگز چنین پوششی که به ما اجازه دهد تا رفتار، توزیع و فراوانی این موجودات را بررسی کنیم، نداشته‌ایم.

البته دلایل متعددی برای مهاجرت DVM وجود دارد. برای دهه‌ها، نیروهای دریایی کشورهای بزرگ به‌دنبال این بودند که درباره این لایه از موجودات مهاجر دریایی بیشتر بدانند؛ چراکه آن‌ها بسیار پرسروصدا هستند و سیگنال‌های صوتی بازتاب می‌دهند و فرصت خوبی را برای مخفی شدن زیردریایی‌های دشمن فراهم می‌کنند. به‌علاوه، زئوپلانکتون‌ها یکی از منابع اصلی غذا برای ماهی‌های بزرگتر بوده و بنابراین، یک سیگنال بزرگ DVM، به‌راحتی می‌تواند مناطقی را نشان بدهد که دربردارنده ماهی‌های بزرگتر هستند.

مهاجرت DVM همچنین در علم آب‌وهواشناسی هم بسیار اهمیت دارد. بد نیست بدانید که فیتوپلانکتون‌ها از فرایند فتوسنتز استفاده کرده و در نتیجه مقادیر بزرگی از دی‌اکسیرکربن هوا را جذب خود می‌کنند. وقتی که زئوپلانکتون‌ها آن‌ها را می‌خورند، این کربن را تا اعماق اقیانوس حمل می‌کنند که در آنجا این کربن می‌تواند به‌عنوان فضولات حیوانی جمع شود. بنابراین دانستن این پروسه می‌تواند در شناخت چرخه کربن زمین و اینکه چگونه این چرخه، مدل‌های آب‌وهوایی زمین را تحت تاثیر قرار می‌دهد، مهم باشد.

Behrenfeld می‌گوید: چیزی که دانشمندان از آن بی‌بهره بودند، مجموعه‌ای از داده‌ها بود تا به‌وسیله آن بتوانند مدل‌های خود را کالیبره کنند. در این‌صورت آن‌ها می‌توانستند بدانند که این موجودات مهاجر در چه جاهایی هستند، کجاها فراوانی بیشتری دارند و چگونه جمعیت آن‌ها در طول زمان تغییر می‌کند. داده‌های ماهواره CALIPSO به ما این فرصت را داد تا مشاهدات ماهواره‌ای را با مدل‌های موجود ترکیب کنیم تا بتوانیم تاثیر این مهاجرت عظیم حیوانی را بر روی چرخه کربن زمین بررسی کنیم.

این تحقیق در مجله Nature چاپ شده است.

نوشته ناسا از فضا موجودات زیر دریا را ردیابی می‌کند! اولین بار در اخبار تکنولوژی و فناوری پدیدار شد.