در این مقاله قصد داریم سوال های رایج و متداول علم نجوم و ستاره شناسی را مطرح کرده و جواب هر کدام از آن ها را بیان کنیم. این سوال و جواب ها، پایه و اساس علم نجوم بوده و انتظار می رود هر منجم آماتوری درباره این مفاهیم اطلاعات کاملی داشته باشید. اگر شما هم از جمله علاقه مندان نجوم و ستاره شناسی هستید، مطالعه این مقاله را از دست نداده و در ادامه با تکرا همراه باشید.

۱. آیا ستارگان واقعا ثابت هستند؟

خیر! ستارگان با سرعت های بسیار زیاد حرکت می کنند؛ ولی چون از ما بسیار دورند، ما متوجه حرکت آن ها نمی شویم. توجه داشته باشیم، اگر در طول شب ستارگان جای خود را در آسمان از مشرق به مغرب تغییر می دهند، به دلیل حرکت چرخشی زمین به دور محور خود است.

۲. چگونه می توان متوجه شد که سیارات حرکت می کنند؟

سیارات در آسمان، شب ها به خوبی دیده می شوند؛ ولی مانند ستارگان چشمک نمی زنند. اگر یک سیاره را بین چند ستاره در یک شب در نظر بگیرید، پس از یک هفته متوجه می شوید که جای این نقطه نورانی (سیاره) اندکی در بین ستارگان اطراف جا به جا شده است. علت این جابه جایی هم حرکت خود سیارات است و چون به ما خیلی نزدیک هستند (نسبت به ستارگان)، ما جابه جایی آن ها را متوجه می شویم.

۳. بیشترین سرعت فضاپیماها در فضا چقدر است؟

معمولا فضاپیماها با همان سرعتی که در فضا رها می شوند و به کمک موشک خود نیروی جاذبه زمین را خنثی می کنند، در فضا به حرکت در می آیند و در نزدیکی سیارات به سرعتشان افزوده می شود. فضاپیماها معمولا بالاتر از ۵۰ هزار کیلومتر در ساعت سرعت دارند؛ به طوری که می توانند در کمتر از یک ساعت، یک دور به دور زمین بچرخند.

۴. چرا سیارات چشمک نمی زنند؟

برخلاف ستارگان که نورشان سوسو می زند، نور سیارات ثابت به نظر می رسد؛ گرچه در نزدیکی افق، نور سیارات هم دچار نوسان می شود. ستارگان چون از ما بسیار دور هستند، تنها یک شعاع نوری به سوی زمین می فرستند. این تک شعاع نوری در هنگام عبور از جو قطع و وصل می شود و لحظه ای نور ستاره به چشم ما نمی رسد و به نظر چشمک می زند. لیکن سیارات چون به ما خیلی نزدیک هستند، همچون یک قرص نورانی هستند که دسته های نور به سوی زمین گسیل می کنند و دسته نور در برخورد با جو زمین دچار گسستگی نمی شود و نورشان ثابت به نظر می آید.

۵. در آسمانِ سیارات، خورشید و ستارگان چگونه دیده می شوند؟

در سیارات نزدیک به خورشید، به علت همین نزدیکی، قرص خورشید بسیار بزرگتر از سطح زمین رویت می شود، به همین علت هم درجه حرارت بسیار بالاست. مثلا در عطارد حرارت در روز ۳۵۰ و در زهره حدود ۴۰۰ درجه سانتیگراد است. ولی در میان بقیه سیارات بعد از زمین، قرص خورشید کوچکتر می شوند و در سیاره پلوتو خورشید در حد یک دکمه کوچک است و نور کمی به اطراف می افشاند. در سیاراتی که جو ندارند، شب ها ستارگان به خوبی می درخشند و بدون چشمک زدن به نظر می آیند. در برخی سیارات مانند مریخ، آسمان از شفافیت کمتری برخوردار است. البته از آسمانِ زمین، صورت های فلکی خاصی دیده می شود؛ ولی در سیارات دور دست، به طور ناچیزی طرح صورت های فلکی متفاوت است.

۶. چرا ستاره ها به رنگ های مختلف دیده می شوند؟

چون دمای سطحی ستاره ها مختلف است. ستاره های داغ به رنگ سفید متمایل به آبی و ستاره های با حرارت کمتر به رنگ نارنجی و قرمز دیده می شوند.

۷. آیا هرچه بزرگنمایی تلسکوپی بیشتر باشد، ابزار بهتری است؟

خیر! بزرگنمایی تلسکوپ در رصدهای مختلف بسته به نیاز با تغییر عدسی چشمی کم و زیاد می شود. مهم ترین عامل در تلسکوپ ها، قطر عدسی شیئی یا آینه اصلی تلسکوپ است. هر چه قطر عدسی یا آینه بزرگ تر باشد، توان جمع آوری نور تلسکوپ بیشتر می شود و با آن ها می توان اجرام کم نورتری را مشاهده کرد.

۸. آیا برای آغاز یادگیری نجوم باید تلسکوپ خرید؟

خیر! اصلا خرید تلسکوپ برای کسی که اطلاعات پایه ای در نجوم ندارد، لازم نیست و حتی در بسیاری از موارد زیانبار است! در آغاز کار باید مبانی نجوم را از کتاب های پایه ای بیاموزید. سپس می توانید رصدهایی مانند: شناخت صورت های فلکی، یافتن سیارات در آسمان و … را با چشم غیر مسلح آغاز کنید. در مرحله بعد می توانید با استفاده از دوربین دوچشمی و نقشه آسمان، رصدهای دقیق تری انجام دهید. پس از چند سال رصد کردن و کسب تجربه لازم، می توان با تلسکوپ رصدهای دیگر را انجام داد.

۹. آیا منظومه های سیاره ای مانند منظومه شمسی، به دور ستاره های دیگر می گردند؟

بله! تا به حال بیش از ده ها منظومه سیاره ای دیگر کشف شده است. اخترشناسان عقیده دارند که احتمالا از هر پنج ستاره، یکی از آن ها منظومه سیاره ای دارد. به هر حال، آشکارسازی منظومه های سیاره ای جدید آسان نیست و به بررسی های دقیق تری نیاز دارد.

۱۰. اخترشناسان چگونه تعداد ستاره های کهکشان ما را شمارش کرده اند؟

اخترشناسان تعداد ستاره ها را در فضای مشخصی نزدیک به خورشید شمارش کرده اند. سپس با در نظر گرفتن حجم کل کهکشان ما و تغییر پراکندگی ستاره ها در بخش های مختلف کهکشان، برآوردی تقریبی از تعداد کل ستاره های کهکشان به دست آورده اند.

۱۱. فضاپیماهایی که برای بررسی سیارات فرستاده می شوند، پس از انجام ماموریت چه سرنوشتی دارند؟

بسته به نوع ماموریت فرق می کند. برخی از فضاپیماها چس از انجام ماموریت، به سطح سیاره یا قمر مورد نظر برخورد می کنند و متلاشی می شوند؛ یا اینکه پس از فرود بر سطح سیاره و انجام ماموریت، در همان نقطه باقی می مانند. برخی دیگر از منظومه شمسی خارج و به فضای میان ستاره ای وارد می شوند. اخیرا ناسا در پی طراحی فضاپیماهایی است که پس از انجام ماموریت نمونه برداری از جسم مورد نظر (مثلا یک دنباله دار) دوباره به زمین بازگردند. هم اکنون هم نمونه هایی از این نوع فضاپیماها ساخته و آزمایش شده اند.

۱۲. آیا شراره های خورشیدی برای انسان مضرند؟

پرتوهای پر انرژی که از شراره های خورشیدی سرچشمه می گیرند برای فضانوردان خطرناکند؛ اما خوشبختانه جو زمین مانند سپری ما را در مقابل این پرتوها حفظ می کند.

۱۳. چرا ماه در نزدیکی افق، بزرگ تر به نظر می رسد؟

واقعیت این است که ماه در نزدیکی افق (نسبت به موقعی که ارتفاع زیادی در آسمان دارد) بزرگ تر نیست؛ اما به دلایل ناشناخته ای به نظر می سد که ماه بزرگ تر است؛ احتمالا این مساله ناشی از خطای چشم است. برخی درباره علت آن می گویند که در نزدیکی افق، چشم ما ماه را با مناظر مختلف زمینی مانند درختان، خانه ها و … مقایسه می کند؛ اما زمانی که ماه از افق ارتفاع می گیرد، این مناظر برای مقایسه وجود ندارند. به همین دلیل ماه در نزدیکی افق بزرگ تر بزرگ تر به نظر می رسد.

۱۴. تا به حال چند گونه ماهواره ساخته شده است؟

برخی از مهم ترین گونه های ماهواره های عبارتند از: هواشناسی، مخابراتی، نظامی، نجومی و شناسایی منابع زمین.

۱۵. چگونه می توان تلسکوپی ساده ساخت؟

امروزه بسیاری از علاقه مندان نجوم، گرایش به ساخت تلسکوپ به ویژه گونه بازتابی یا آینه ای دارند؛ چون ساخت تلسکوپ های بازتابی آسان تر و کم هزینه تر از تلسکوپ های شکستی است. برای این منظور باید اطلاعات پایه را در این زمینه از کتاب ها یا مجلات به دست آورید.

۱۶. آیا ستاره شناسان می توانند زمان انفجار ابرنواختری را پیش بینی کنند؟

خیر! هنوز اطلاعات ستاره شناسان درباره انفجارهای ابرنواختری کامل نیست. در حال حاضر می دانیم که ابرغول های سرخ یا شاید آبی دچار انفجار ابرنواختری می شوند، اما پیش از انفجار، چنین ستاره هایی دقیقا چگونه دیده می شوند و در چه زمان منفجر می شوند؟ این پرسشی است که نمی توان به آن پاسخ دقیق داد.

۱۷. در عالم چه تعداد کهکشان وجود دارد؟

تصویربرداری های دقیق تلکسوپ فضایی هابل نشان داد که در هر درجه مربع از آسمان، دو تا سه میلیون کهکشان دیده می شود. کل آسمان ۴۲۰۰۰ درجه مربع است. بنابراین در عالم قابل مشاهده برای ما دست کم ۸۰ میلیارد کهکشان وجود دارد. البته احتمالا تعداد کل کهکشان ها بیشتر از این است؛ چون به ازای هر کهکشان درخشان، چندین کهکشان کم نور وجود دارد.

۱۸. آیا می توانیم ماهواره ها و شاتل ها را از سطح زمین با چشم غیر مسلح مشاهده کنیم؟

بله! ماهواه ها و شاتل ها از دید ما مانند ستاره هایی به نظر می رسند که به سرعت در پهنه آسمان حرکت می کنند. آن ها فقط هنگامی دیده می شوند که نور خورشید را به سوی ما بازمی تابند. به همین دلیل بهترین وقت دیدن آن ها، یک یا دو ساعت پس از غروب یا پیش از طلوع خورشید است. مقدار درخشندگی ماهواره ها یا شاتل ها به اندازه آن ها و مقدار نوری است که بازتاب می کنند.

۱۹. دورترین جسم شناخته شده در عالم چیست؟

اخترنماها (کوازار)، دورترین اجرام شناخته شده در عالم هستند که به نظر می رسد گونه های بسیار پر انرژی و اولیه کهکشان ها باشند. آن ها از ما میلیاردها سال نوری فاصله دارند. دورترین اخترنمای شناخته شده حدود ۱۴ میلیارد سال نوری از ما فاصله دارد.

۲۰. آیا بشقاب پرنده ها وجود دارند؟

با وجود علاقه زیادی که مردم به موضوع بشقاب های پرند و موجودات غیر زمینی دارند، تقریبا ۹۰ درصد از تمام بشقاب های پرنده ای که دیده و گزارش شده اند، اشیا و پدیده های درون جوی مانند هواپیما، قطعات به جا مانده از موشک ها – که به جو زمین وارد شده بودند – یا پدیده های نجومی مانند سیارات و ستارگان پر نور، شهاب ها و حتی ماه بوده اند. در حال حاضر ممکن است برخی از پدیده های مشاهده شده با دلایل علمی توجیه پذیر نباشند؛ اما نباید آن ها را فضاپیماهای موجودات فضایی در نظر گرفت. تا به حال هیچ گونه مدرکی مبنی بر سفر موجودات فضایی به زمین (و حتی وجود حیات) به دست نیامده است. تمامی خبرهایی از این دست، جنجال های تبلیغاتی نشریات تجاری و فیلم های تخیلی است. البته امروزه، زیست اخترشناسان درباره حیات برون زمین به صورت علمی پژوهش می کنند و بسیاری احتمال می دهند که حیات به صورت های ابتدایی و حتی پیشرفته تر در سیاراتی به دور ستاره های دیگر شکل گرفته باشد؛ اما این با جنجال های خبری درباره بشقاب پرنده های متفاوت است، اما همچنان هم دانشمندان درباره وجود موجودات فضایی در حال مطالعه و تحقیق هستند.

۲۱. فضانوردان در فضا چه می کنند؟

بخش عمده ای از وقت آن ها صرف آزمایش های علمی می شود که از پیش برنامه ریزی شده است. همچنین فضانوردان وضعیت شاتل یا ایستگاه فضایی را پیوسته کنترل می کنند و گزارش های لازم به زمین فرستاده می شود.

۲۲. آیا تاکنون فضاپیماهایی از محدوده منظومه شمسی خارج شده اند؟

بله! فضاپیماهای پایونیر ۱۰ و ۱۱ و ویجر ۱ و ۲ از محدوده منظومه شمسی خارج شده اند. فضاپیمای ویجر ۱ اکنون بیش از ۱۱ میلیارد کیلومتر از زمین فاصله داد (فاصله متوسط پلوتو ا خورشید حدود ۶ میلیارد کیلومتر است). فضاپیماهای ویجر ۱ و ۲ با سرعت ۳۵ کیلومتر در ثانیه یا حدود ۷ واحد نجومی در سال از زمین دور می شوند.

۲۳. آیا با تلسکوپ فضایی هابل می توان صورت یک انسان را در سطح زمین دید؟

تلسکوپ فضایی هابل در ارتفاع ۲۰۰ کیلومتری زمین قادر است جزئیاتی به اندازه ۴ سانتیمتر را در سطح زمین تفکیک کند. بنابراین، از لحاظ تئوری باید بتوان با آن بخش های مختلف صورت یک انسان را تشخیص داد؛ اما عملا به دلیل آشفتگی های جوی، توان تفکیک کمتر از این اندازه است.

۲۴. برای سفر انسان به مریخ، چه امکاناتی لازم است و این سفر چه مدت طول می کشد؟

برای این سفر، فضاپیما باید دستگاه های گوناگونی برای حفظ حیات انسان داشته باشد؛ دستگاه هایی برای تامین اکسیژن، غذا و … همچنین بدن انسان در شرایط طولانی بی وزنی دچار مشکلاتی می شود که برای آن باید راه حل هایی پیدا کرد. در فضای میان سیاره ای، ذرات پر انرژی خورشید نیز برای فضانوردان خطرناک است از این رو باید فضاپیما سپرهای محافظی در برابر این تابش های زیانبار داشته باشد. همچنین امکان ارتباط پیوسته فضانوردان با زمین برقرار باشد.

بر اساس برآوردها و محاسبات انجام شده، کوتاه ترین زمان برای سفر به مریخ حدود ۲۲۰ روز است. بنابراین رفت و برگشت آن ها دست کم ۴۴۰ روز، یعنی بیش از یک سال طول می کشد.

۲۵. اگر خورشید به غول سرخ تبدیل شود، آیا زمین همچنان مسکونی خواهد بود؟

در چهار میلیارد سال آینده به موازات افزایش بسیار آرام درخشندگی خورشید، وضعیت زمین به مقدار اندکی تغییر خواهد کرد. سپس هنگامی که خورشید به سرعت از ستاره ای معمولی به یک غول سرخ تبدیل می شود، دمای زمین به شدت زیاد می شود. در مرحله غول سرخی، قطر خورشید صد برابر اندازه کنونی و درخشندگی آن هزار برابر بیشتر از حالا می شود. در این صورت، کره زمین غیر قابل سکونت خواهد شد. آب اقیانوس های زمین در اثر جوشیدن در جو، پراکنده خواهند شد و سطح خشک و سوخته زمین به جا خواهد ماند.

۲۶. آیا می توان از روی موقعیت ستاره ها و سیارات، آینده را پیشگویی کرد؟

در نجوم باستان، بسیاری از منجمان به طالع بینی مشغول بودند؛ یعنی از روی موقعیت ستاره ها و سیارات، آینده را پیشگویی می کردند. در گذشته، این کار بیشتر مورد توجه پادشاهان بود. واقعیت این است که طالع بینی ریشه علمی نداشته است و ندارد. امروزه می دانیم که هر ستاره ای از ما فاصله مشخصی دارد و فاصله بیان آن ها نیز ممکن است ده ها یا حتی صدها سال نوری باشد. در نتیجه، شکل صورت ها فلکی تنها طرحی ظاهری در دید ماست. اگر ما در منظومه ای سیاره ای پیرامون ستاره ای دیگر زندگی می کردیم، صوررت ها فلکی را با طرح دیگری می دیدیم. از سوی دیگر، حتی سیارات (که به ما نزدیک ترند) نیز عملا اثری بر ما ندارند. برای مثال، محاسبات نشان می دهند که اثر گرانشی (جاذبه ای) سیارات بر ما، از جاذبه هواپیمایی که از بالای سرمان عبور می کند (که بسیار بسیار کم است)، بسیار بسیار کمتر است!

۲۷. اگر فضانوردان بدون تجهیزات مخصوص از فضاپیما خارج شوند، چه روی می دهد؟

ساده ترین موضوعی که به ذهن می رسد، این است که در فضای خارج از جو زمین، فضانورد بدون اکسیژن می میرد؛ اما حتی اگر فضانورد ذخیره اکسیژن لازم را داشته باشد، ولی از لباس مخصوص استفاده نکند، سرنوشت بسیار شومی در انتظار اوست. با کاهش فشار جو، مایعات در دماهای پایین تری به جوش می آیند و سریع تبخیر می شوند. در ارتفاعی که فضانوردان کار می کنند، فشار جو تقریبا صفر است. به همین دلیل اگر لباس مخصوص به تن نداشته باشند، آب موجود در بافت های بدن آن ها، در مدت چند ثانیه به سرعت تبخیر می شود و فقط جسم خشک و بی جانشان باقی می ماند.

۲۸. آیا در آینده ممکن است انسان بر سطح سیارات گازی فرود بیاید؟

حتی با پیشرفت فناوری نیز فرود انسان بر سیارات گازی ممکن نیست. چون آن ها مانند سیارات خاکی، سطح جامدی ندارند. هر جسمی که به سیاره ای گازی نزدیک شوند، از بخش های بالایی جو آن ها می گذرد و هر چه به عمق فرو رو، با فشار خرد کننده گازها از بین می رود.

۲۹. آیا در نجوم، کشف کردن چیزی آسان است؟

بله! اخترشناسان در هر ماه هزاران جسم جدید را در آسمان کشف می کنند؛ اما تنها شمار اندکی از آن ها به آن اندازه اهمیت دارند که مورد توجه اخترشناسان قرار گیرند و درباره آن ها مقاله یا کتاب منتشر شود.

۳۰. درخشان ترین ستاره شناخته شده در کهکشان ما چه نام دارد؟

در کهکشان ما، ستاره دجاجه (OB2 # 12) درخشان ترین ستاره شناخته شده است. قدر مطلق این ستاره در حدود -۱۰ است؛ یعنی بیش از ۸۰۰ هزار برابر خورشید درخشندگی دارد.

۳۱. آیا کهکشان ما در فضا حرکت می کند؟

بله، کهکشان ما به همراه چند کهکشان دیگر؛ مجموعه ای از کهکشان ها را به نام گروه محلی تشکیل می دهند. همه کهکشان های گروه محلی به سوی خوشه ای بزرگ تر از کهکشان ها در صورت فلکی سنبله حرکت می کنند.

.

با عضویت در کانال رسمی تکرا در تلگرام از آخرین اخبار روز تکنولوژی مطلع باشید.

.

منبع: کتاب مبانی نجوم

---

عصر تکنولوژی، تکرا

نوشته آشنایی بیشتر با مبانی نجوم ؛ سوال و جواب های رایجی که هر منجم آماتور باید بداند اولین بار در تکرا - اخبار روز تکنولوژی پدیدار شد.