روزهای پایانی تابستان درحالی سپری می‌شود که همچنان رکود سنگینی بر بازار گوشی، تبلت و تجهیزات دیجیتال حاکم است. به نظر می‌رسد نزدیک شدن به آغاز سال تحصیلی جدید و لزوم پیشبرد آموزش بر بستر اینترنت نیز نتوانسته رونق را به این بازار برگرداند. فعالان بازار از افت قابل توجه تقاضا و قدرت خرید خانواده‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل خبر می‌دهند.
تابستان سرد بازار دیجیتال
این برای دومین سال است که سال تحصیلی جدید زیر سایه کرونا آغاز می‌شود. در چنین شرایطی و با تغییر سبک آموزش از حضوری به‌مجازی، اکنون تجهیزاتی مانند تبلت، گوشی‌های هوشمند و لپ‌تاپ به‌ابزارهای ضروری برای پیشبرد اهداف آموزشی تبدیل شده‌اند و شاید باید در آستانه ماه مهر، شور و شوقی که سالیان قبل برای خرید لوازم التحریر وجود داشت را در بازارهای تجهیزات الکترونیک می‌دیدیم؛ اما به‌نظر می‌رسد شرایط اقتصادی معادله را جور دیگری تغییر داده و حتی مردم برای سال تحصیلی جدید فرزندان خود نیز توان و تمایلی به‌خرید ابزارهای تازه و بیشتر ندارند.
بی‌رمقی بازار این روزها به‌خوبی گویای این امر است به‌طوری که فعالان بازار می‌گویند تقاضا در بازار حتی نسبت به‌سال گذشته نیز که باز‌هم شرایط اقتصادی چندان مساعد نبود، افت کرده و حدودا نصف شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد با وجود کاربری بهتر تبلت برای آموزش، خانواده‌ها به‌خرید گوشی هوشمند گرایش بیشتری دارند.
استقبال از گوشی‌های میان‌رده
بدون‌شک اکنون اولویت بیشتر خانواده‌ها، خرید ابزاری است که هم قیمت مناسبی داشته باشد و هم بتواند طیف گسترده‌ای از نیازهای تکنولوژیک فرزندانشان را برآورده کند. بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد که اکنون در بازار گوشی‌های میان‌رده شیائومی با استقبال بسیار بالایی در بازار مواجه است. به‌نظر می‌رسد اکنون با مبلغی در حدود ۶ میلیون تومان، می‌توان یک گوشی میان‌رده با امکانات مناسب تهیه کرد. محسن بهنامی، از فعالان بازار موبایل در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: اگر بخواهیم تحلیل دقیق‌تری درباره تقاضای کاربران برای خرید گوشی هوشمند داشته باشیم، می‌توان گفت تقاضای کلی کشور برای خرید گوشی شیائومی بالاست؛ ولی در تهران همچنان کاربران به‌خرید مدل‌های مختلف سامسونگ تمایل بیشتری دارند. با این‌حال آمارهای ارائه‌شده از سوی انجمن واردکنندگان موبایل نشان می‌دهد، طی 12ماه اخیر، برند سامسونگ با سهم 54درصدی، بیشترین سهم را از بازار موبایل کشور داشته است. حدود 33 درصد از گوشی‌هایی که در این مدت در کشور فعال شده‌اند متعلق به برند شیائومی‌اند و سهم اپل، نوکیا و هوآوی نیز به‌ترتیب 7، 3 و 2 درصد بوده است.
چندی پیش اعلام شد که برخی از گوشی‌های برند شیائومی، به‌دلیل مشکل در مسیریابی تماس با خطوط اضطراری، اجازه واردات ندارند و عده‌ای معتقد بودند این امر می‌تواند با ایجاد مشکل در تامین، تعادل بازار را بر‌هم بزند. با این حال به‌نظر می‌رسد تا اینجا، بازار با وجود اقبال زیادی که به‌خرید گوشی‌های شیائومی دارد، در تامین به‌مشکل برنخورده است. بهنامی می‌افزاید: بسیاری از مدل‌های اعلام شده، از مدل‌های قدیمی این برند بودند و تقاضای چندانی در این مقطع زمانی برای آنها وجود ندارد. وی تاکید می‌کند: متناسب با تقاضایی که در این مدت وجود داشته است، اکنون به‌میزان کافی کالا موجود است. برند شیائومی به‌واسطه صرفه قیمتی مناسبی که دارد، حتی در بازارهای جهانی نیز توانسته خوش بدرخشد و روز‌به‌روز بر سهم بازار این برند در حال افزایش است. اکنون قیمت گوشی متناظر از برندهای غیرشیائومی (مثلا سامسونگ) که از نظر سیستم و کارآیی در حد یک گوشی ۷-۸ میلیونی شیائومی باشد، چیزی در حدود ۱۵ میلیون تومان است.
افت محسوس تقاضا در بازار
گفت‌وگو با چند تن از فعالان بازار نشان می‌دهد در مدت اخیر بازار تجهیزات دیجیتال، خصوصا گوشی هوشمند و تبلت با افت شدیدی در تقاضا همراه بوده است، به‌طوری‌که اکنون میزان تقاضا برای خرید، به‌نصف تقاضا در مدت مشابه سال قبل رسیده و همین افت شدید در تقاضا و رکود سنگین بازار، موجب شده با وجود افزایش قیمت دلار، قیمت گوشی‌ها افزایش محسوسی پیدا نکنند. رضا خوش‌خرام، واردکننده گوشی و از دیگر فعالان بازار موبایل در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: اکنون شاهد هدایت بخش زیادی از تقاضای بازار (خصوصا در محصولات پرچمدار شرکت‌ها) به‌سمت بازار دست‌دوم هستیم. بسیاری از خانواده‌هایی که دوست دارند محصولات جدید و پرچمدار برندهایی مانند اپل و سامسونگ را تهیه کنند، ترجیح می‌دهد آن را به‌صورت دست‌دوم خریداری کنند و با صرف هزینه کمتر، یک گجت رده‌بالا استفاده کنند. اواخر تابستان بسیاری از برندها خصوصا اپل، اقدام به‌رونمایی از محصولات جدید خود می‌کنند.
طبق تجربه سال‌های گذشته، به‌نظر می‌رسد مدل‌های جدید این برند در آبان‌ماه به‌بازار ایران نیز برسند و امکان خرید آیفون۱۳ ظرف همین چند‌ماه برای کاربران ایرانی فراهم شود. با توجه به‌نزدیک بودن زمان ارائه مدل‌های پرچمدار چندین برند، بسیاری از کابرانی که قصد خرید یک گوشی پرچمدار دارند برای خرید دست نگه می‌دارند تا بتوانند مدل جدید را خریداری کرده و انتظار می‌رود که این افت تقاضا در بازار، موجب تعدیل قیمت‌ها شود. اما خوش‌خرام معتقد است عوامل دیگری در این بین دخیلند که باعث می‌شوند این امر عملی نشود. وی می‌گوید: با نزدیک‌شدن به‌زمان رونمایی محصولات، معمولا تولید شرکت‌ها روی مدل‌های پیشین به‌میزان محسوسی کاهش پیدا می‌کند و همین امر باعث می‌شود افت موجودی کالا در بازار، افت تقاضا را جبران کند و به‌طور کلی ورژن‌های پیشین آیفون با مدل‌های جدید آن اختلاف قیمت چندانی ندارند. در اواسط امسال شاهد بودیم که با وجود عرضه آیفون ۱۲، اختلاف قیمتی گوشی‌های جدید با سری پیشین یعنی آیفون ۱۱ به‌کمتر از یک میلیون رسید.
گوشی به‌جای تبلت
با وجود آنکه از نظر تخصصی، تبلت، خصوصا تبلت‌های بدون سیم‌کارت، نسبت به‌گوشی وسیله آموزشی مناسب‌تری به‌حساب می‌آیند، اما به‌نظر می‌رسد خانواده‌های ایرانی خرید گوشی را ترجیح می‌دهند. به‌طور معمول تبلت‌ها به‌دلیل داشتن صفحه نمایش بزرگ‌تر و نداشتن امکان برقراری ارتباط‌های غیراینترنتی، برای آموزش کودکان وسیله‌ای کاربردی‌تر و امن هستند اما شرایط اقتصادی اخیر و کیفیت پایین اینترنت ثابت باعث‌شده خانواده‌ها ترجیح دهند یک گوشی هوشمند بخرند که هم امکان دسترسی به‌اینترنت دیتا را فراهم کند و در روزهای غیرآموزشی، بتوان از آن به‌عنوان یک وسیله ارتباطی استفاده کرد. حتی کسانی که مایلند تبلت خریداری کنند نیز باز ترجیح می‌دهند تبلت سیم‌کارت‌خور باشد و بتوان با آن به‌اینترنت موبایل دسترسی پیدا کرد.
محدودیت‌هایی که در سال‌های اخیر در بحث قیمت‌گذاری اینترنت ثابت وجود داشت، موجب شده بود شرکت‌های سرویس‌دهنده اینترنت ثابت توان چندانی برای توسعه و بهبود نداشته باشند و اینترنت موبایل در کیفیت سرویس‌دهی و مطلوبیت قیمت در برابر کیفیت، از اینترنت‌ثابت پیشی بگیرد. اکنون خانواده‌ها می‌توانند با قیمت حدودا ۷ میلیونی، مدل‌هایی از تبلت‌های برندهای مختلف را که توان خوبی برای پاسخگویی بهنیازهای آموزشی دارند تهیه کنند.
رجیستری و افزایش قیمت تبلت
یکی از نکات قابل‌توجه درباره بازار تبلت، افزایش قیمتی است که این محصول پس از اجرای طرح رجیستری پیدا کرده است. درحالی که سیاستگذاران و مجریان طرح رجیستری معتقدند اجرای این طرح تاثیر قیمتی چندانی بر محصولات نخواهد گذاشت، اما مشاهدات نشان می‌دهد که در همین مدت زمان کوتاه نیز اثرات قیمتی طرح پدیدار شده است. بهنامی می‌گوید: اگر قیمت تبلت‌های بازار را در همین مدت کوتاه پیش و پس از اجرای طرح رجیستری تبلت با هم مقایسه کنید، متوجه می‌شوید که حدود ۲۰درصد بر قیمت آنها افزوده شده است. وی می‌افزاید: حتی در برخی مدل‌ها و برندهای خاص، این افزایش بیشتر بوده است.
تا همین چند وقت پیش که اجرای طرح رجیستری محدود به‌گوشی‌های موبایل بود، بخش زیادی از نیاز تبلت بازار از طرق غیررسمی تامین می‌شد و به‌واسطه وجود میزان کافی کالا از سوی تامین‌کنندگان مختلف، بازار به‌شدت رقابتی بود اما اکنون با اجرای این طرح، واردات تبلت به‌مانند گوشی، محدود به‌واردات رسمی شده و این امر به‌همراه مبلغ عوارض پرداختی که پیش‌تر به‌قیمت اضافه نمی‌شد، موجب افزایش قیمت‌ها شود.
انحصار در بازار لپ‌تاپ
تاثیر پاندمی کرونا بر بحث آموزش، محدود به دانش‌آموزان نیست و طبیعتا تعداد زیادی از دانشجویان نیز برای برگزاری کلاس‌ها و انجام پروژه‌های درسی خود به‌ابزار نیاز دارند. با توجه به‌سطح نیاز و کاربری مد‌نظر دانشجویان، لپ‌تاپ گزینه مناسب‌تری نسبت به‌تبلت و گوشی است و طبیعتا شروع مهر می‌تواند تقاضای جدید در بازار لپ‌تاپ ایجاد کند. یکی از ویژگی‌های بارز بازار لپ‌تاپ کشور طی سال‌های اخیر، محدود‌شدن چشمگیر تعداد برندهای فعال در کشور است به‌طوری‌که اکنون لپ‌تاپ‌های بازار متعلق به سه برند لنوو، ایسوس و HP هستند.
بهنامی می‌گوید: افزون بر محدود‌بودن برندها، شرکت‌های واردکننده لپ‌تاپ نیز بسیار محدود شده‌اند و همین امر موجب شکل‌گیری انحصاری جدی در این بازار شده است. وی با تاکید بر اختلاف قیمتی چشمگیر لپ‌تاپ‌های بازار ایران با قیمت جهانی می‌گوید: اکنون شرایط به‌گونه‌ای شده که قیمت لپ‌تاپی با سیستمی مشخص، از یک سرفیس مایکروسافت با سیستم مشابه بالاتر است و این درحالی است که در دیگر نقاط دنیا، قیمت سرفیس بیش از معادل لپ‌تاپی آن است زیرا سرفیس‌ها هم سبک‌تر و جمع و جور ترند و هم صفحه لمسی دارند.
بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد دانشجویان برای خرید یک لپ‌تاپ مناسبی که کارآیی معمول برای اهداف دانشگاهی را داشته باشد، باید میانگین ۱۵ میلیون تومان هزینه کنند. در مجموع آنچه تمامی فعالان بازار در هر صنفی بر آن تاکید دارند، تداوم کاهش توان خرید مردم است؛ به‌طوری که هر‌ماه نسبت به‌ماه قبل، تقاضا در بازار کمتر شده و کاربران ناچارند انتخاب‌هایشان را محدود و محدودتر کنند. با چشم‌انداز موجود از برجام و قیمت دلار، به‌نظر نمی‌رسد فعلا بتوان انتظار گشایش و رونق خاصی در بازار داشت.
