رییس سازمان فضایی ایران گفت: با تاسیس نخستین اپراتور ماهوارهای کشور، توزیع و فروش پهنای باند ماهواره ای، دسترسی به اینترنت، ارائه خدمات صوتی، تصویری و پخش همگانی روی ماهواره به بخش خصوصی واگذار میشود.
به تازگی اخباری از اعطای نخستین پروانه اپراتور ماهواره ای در کشور به گوش می‌رسد. این تصمیم که در دوره جدید فعالیت سازمان فضایی ایران گرفته شده است بخشی از رویکرد جدید این سازمان در کاربردی کردن دستاوردهای فضایی برای مردم و مشارکت بخش خصوصی در زنجیره فضایی است.
تاکنون جزییاتی از این تصمیم منتشر نشده که مرتضی براری رییس سازمان فضایی ایران و معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفت‌وگوی تفصیلی با فارس از برنامه‌های آینده مخابرات فضایی در کشور و خروج توزیع و فروش اینترنت ماهواره ای از انحصار دولت خبر داده است.
*ارتباطات ماهوارهای نسبت به ارتباطات کابلی و مایکرویوی مزیت دارد
فارس: در سال های اخیر شاهد توجه به مخابرات فضایی در کشورهای پیش‌رو هستیم که این موضوع در ایران چندان مورد توجه نبوده است. مخابرات فضایی چیست و کاربرد آن در چه علومی اهمیت دارد؟
براری: به صورت کلی سه شیوه مرسوم برای برقراری ارتباطات وجود دارد. ارتباطات از طریق شبکه کابلی و فیبری، ارتباطات از طریق شبکه مایکرویو و ارتباطات از طریق شبکه ماهوارهای. در این دسته بندی، ارتباطات ماهواره ای، شامل ارسال و دریافت تصویر، پیام و داده از طریق ماهواره بوده که نسبت به دو روش دیگر دارای مزایای متعدد و البته معایبی است. در حال حاضر عمده ارتباطات ماهوارهای از طریق ماهواره های مخابراتی که در مدار زمین آهنگ (تقریبا 36000 کیلومتری) چرخش می کنند و همواره از نظر ناظر زمینی مکان ثابتی دارند، انجام می پذیرد که در تمام فضای ماوراء جو، این مدار دارای این ویژگی منحصر به فرد است و به همین دلیل طی دهه های اخیر مورد توجه ویژه کشورهای مختلف برای سرمایه گذاری و بهره برداری قرار گرفته است. امری که در کشور ما کمتر در تیررس سرمایه گذاران بوده است.
در مخابرات فضایی با توجه به نوع فناوری مورد استفاده، مسلماً علوم و تخصص های مختلفی مانند کنترل، الکترونیک، مخابرات، مکانیک (گرایش های سازه، سیالات)، هوافضا، مدیریت سیستمی و غیره دخیل و درگیر هستند.
*سرمایه‌گذاران بین المللی در حال سرمایه گذاری روی ارتباطات ماهواره ای هستند
فارس: اساسا استفاده از مخابرات فضایی برای ارتباطات ضرورت دارد یا یک انتخاب است؟
براری: ابتدا باید مزیت مخابرات فضایی و نقش مخابرات فضایی در رشد اقتصادی را بررسی کرد و سپس وارد بحث ضرورت آن شد.
با وجود گرایش سریع و گسترده کشورهای مختلف در طی دهه های اخیر به استفاده از زیرساخت ارتباطی ماهوارهای، عملا با تغییر فناوری ارتباطی زمینی بخصوص با استفاده گسترده از شبکه فیبر نوری در تمامی کشورها از یک سو و از سوی دیگر انتقال ترانزیت ارتباطی بین کشورها از ماهواره به شبکه فیبر، سهم ارتباطات ماهوارهای از کل ارتباطات کشورها کاهش یافته است. با این وجود، ماهواره ها بدون شک بخش کلیدی ارتباطات مخابراتی آینده دنیا خواهند بود و به دلیل مزیت هایی که نسبت به رقبای زمینی خود دارند، در ارائه سرویس های ارتباطی جدید از جمله سرویس های نسل 5 (5G) و همچنین اینترنت اشیاء (IOT) نقش آفرینی جدی خواهند کرد. به همین دلیل بسیاری از اپراتورها و شرکت های بین المللی سرمایه‌گذار در حوزه ارتباطات ماهوارهای صحبت از طرح های توسعه ای گسترده خود در سال های آتی می‌کنند.
بر این اساس مزیت اصلی ارتباطات ماهواره ای، جلوگیری از سربار شبکه، کاهش نیاز به کارگیری راهکارهای پرهزینه و نیز کاهش نیاز به زیرساخت زمینی در مناطق روستایی و دور افتاده و صعب العبور است. هم چنین ارتباطات ماهواره ای دارای تضمین برقراری شبکه در زمان بلایای طبیعی هستند. برای ایجاد یک ارتباط ماهواره ای نیازی به زیرساخت های عمرانی و ساختمانی گسترده نیست و می توان به سرعت از ترمینال های ماهوارهای بهره برداری کرد.
*منظومه های ماهواره ای تاخیر کمتر و پهنای باند بیشتر را فراهم می‌کنند
فارس: مخابرات فضایی چه کاربردهای ملموسی در زندگی مردم می‌تواند داشته باشد؟
براری: در حال حاضر سرویس پخش همگانی یکی از سرویس های عمده ماهواره های مخابراتی است و از این طریق پخش زنده مسابقات مختلف ورزشی و انتقال مدیا در دنیا صورت می‌پذیرد. مثلاً SNG ها این قابلیت را به خبرنگاران می دهند تا گزارشات خود را در سرتاسر جهان تهیه کرده و آنها را از طریق ماهواره و خیلی سریع در اختیار عموم مردم قرار دهند. این گستره از یک خبرنگار با یک دوربین فیلمبرداری در مناطق جنگی گرفته تا یک تیم کامل تولید و مجهز را در بر می گیرد.
ماهواره ها می توانند دسترسی به تکنولوژی پهن باند (broadband) را سریع تر کرده و همچنین استفاده از این تکنولوژی را در مناطق دوردست امکان پذیر سازند. تکنولوژی جدید مانند ماهواره های باند Ka، خدمات سریع تری (تا 22 Mbit/s) را نسبت به تکنولوژی باند وسیع DSL برای کاربران خانگی ارائه می دهند. منظومه های ماهواره ای OneWeb، SpaceX، Quica و غیره حتی می تواند، تاخیر کمتر و پهنای باند بیشتری را نیز در آینده فراهم کنند.
برای انتقال اطلاعات همیشه نیازمند به یک شبکه انتقال امن و با قابلیت بالا هستیم و به خصوص در مناطقی که با محدودیت ارتباطی مواجه هستیم، برای راه اندازی این شبکه نیاز به صرف هزینه بالا برای ایجاد و نگهداری شبکه و زیرساخت های آن خواهیم بود که ارتباطات ماهواره ای با صرف هزینه پایین امکان برقراری ارتباطات حتی در مناطق صعب العبور را در اختیار ما می گذارد مانند ایجاد شبکه برای ارائه سرویس های بانکی، مانیتورینگ و اتصال ایستگاه های گاز، اتصال سایت ها و سکوهای نفتی، کنترل نیروگاه‌ها و پست های فشار قوی.
امروزه تقاضا برای اینترنت در پروازها در حال رشد است و ماهواره ها فناوری کلیدی برای ارائه این سرویس هستند. در حال حاضر حدود 20-15 درصد از هواپیماهای تجاری و بازرگانی از خدمات باند وسیع هوایی مانند دسترسی به اینترنت در طول سفر استفاده می کنند. ناوبری عمومی، کنترل ترافیک جادهای، کنترل مرزها، تأمین امنیت عمومی و بسیاری دیگر از کاربردهای این فناوری را می توان مثال زد که اهمیت فناوری ماهواره را روشن می کند.
آنچه که بر اساس گزارشات بین المللی قابل رصد است، رشد چشمگیر سهم سرویس های داده ای در مقایسه با سرویس های پخش همگانی از طریق ماهواره بوده که نوید دهنده اقتصاد بسیار جذاب و روشنی برای آن است.
صنعت مخابرات فضایی فقط خرید ماهواره نیست بلکه تعریف زنجیره ارزش است
فارس: الگوی دنیا برای ارائه خدمات ارتباطی ماهواره ای چگونه بوده و در ایران وضعیت چگونه است؟
براری: صنعت مخابرات فضایی فقط شامل خرید یک یا چند ماهواره نیست بلکه باید این موضوع در قالب یک «زنجیره ارزش» تعریف شود که شامل توسعه دهندگان و سازندگان سیستم‌های زمینی و فضایی و اپراتورهای پرتاب در بالادست زنجیره و شرکت های ارائه دهنده خدمات ارزش افزوده و کاربران در پایین دست زنجیره است. امروزه در زنجیره ارزش ماهواره های مخابراتی، کلیدی ترین حلقه این زنجیره، در دست اپراتورهای ماهواره ای هستند که بر اساس نیازها و خدمات در پایین دست زنجیره با سازندگان در بالادست زنجیره در ارتباط هستند و تکمیل کننده این زنجیره با بالاترین ارزش افزوده محسوب می شوند.
جالب توجه این که امروزه در دنیا، زنجیره ارزش ارتباطات ماهواره ای در مقایسه با سایر حوزه های فضایی در عالی ترین سطح بلوغ قرار داشته و به صورت کاملا تجاری و اقتصادی فعالیت می کنند به نحوی که دولت ها در این امر کمترین نقش آفرینی را دارند. البته برای کشور ما که دارای تجربه کمتری در این زمینه هاست، فاصله قابل توجهی با این وضعیت داریم. برای رفع این خلا و بر اساس ارزیابی های صورت گرفته، تاسیس اپراتور ماهواره ای کشور به عنوان رکن اصلی و به صورت خصوصی مورد توجه قرار گرفته است. پیش بینی خصوصی بودن این اپراتور از جهت پررنگ شدن جنبه های اقتصادی موضوع حایز اهمیت بوده با این وجود برای شکل گرفتن آن، حمایت دولت لازم و ضروری است که بسته حمایتی دولت در این زمینه در حال تدوین است.
* نخستین اپراتور ماهوار ه ای کشور با کمترین سهم‌گیری دولت تاسیس میشود
فارس: اخباری از نخستین اعطای پروانه اپراتور ماهواره مخابراتی در کشور به گوش می‌رسد، هدف سیاست‌گذار بخش فضایی از این کار چیست؟
براری: هدف گذاری اصلی در این پروانه، بر مبنای اصل 44 قانون اساسی، توسعه و انسجام فعالیتهای بخش خصوصی در استفاده و سرمایه گذاری در صنعت ماهواره مخابراتی، حذف تصدی گری دولت در حوزه اپراتوری ماهواره، حفظ و توسعه دارایی های مدار فرکانس کشور، تسریع در توسعه بازار خدمات ماهواره ای در سراسر کشور از طریق اپراتورهای بومی ماهواره ای و حرکت در جهت حذف وابستگی کشور در حوزه ارتباطات ماهواره ای و رشد و اعتلای هر چه بیشتر صنعت فضایی کشور است.
تحقق این موارد نیازمند آماده سازی مقدمات امر است که یکی از اصلی ترین موارد صدور مجوز اپراتوری ماهواره برای بخش خصوصی است که خوشبختانه مراحل تصویب خود را در کمیسیون تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی طی کرده است. یک موضوع حایز اهمیت دیگر که مورد مطالبه بخش خصوصی علاقمند به حضور در این عرصه و سرمایه گذاری است، تعیین و شفافسازی ابزارهای حمایتی دولت در این زمینه است که در مقطع زمانی فعلی با تشکیل کارگروهی از خبرگان امر، در حال شفافسازی و پیشنهاد این ابزارها هستیم تا امکان شکلگیری یک اپراتور ماهوارهای جدی را برای کشور که همزمان امکان تامین نیازهای کشور و حضور جدید در بازارهای منطقه را داشته باشد، فراهم کنیم.
*توزیع و فروش پهنای باند ماهواره ای از انحصار دولت خارج میشود
فارس: اعطای پروانه اپراتور ماهواره مخابراتی چه تغییری در وضع ارایه دهندگان و استفاده کنندگان از خدمات مخابراتی ایجاد می‌کند و چه خدمات اضافه و جدیدی به جامعه ارایه خواهد کرد؟
براری: متقاضیان می توانند با اخذ پروانه اپراتور ماهواره مخابراتی، خدمات موضوع این پروانه شامل توزیع و فروش پهنای باند ماهواره ای در اختیار، ایجاد شبکه های اختصاصی و ارائه هرگونه خدمات ارتباطی و انتقال داده از قبیل خدمات ثابت و سیار ماهواره ای، ایجاد دسترسی به اینترنت پرسرعت، ایجاد دسترسی به شبکه ملی اطلاعات و خدمات مبتنی بر آن، ارائه خدمات صوتی، تصویری، متنی و داده ای و انواع خدمات محتوایی و ارزش افزوده و ارائه خدمات پخش همگانی ماهواره ای را در چارچوب ضوابط قانونی و مقرراتی کشور، روی شبکه موضوع پروانه به مشتریان حقیقی و حقوقی ارائه کنند. پیش بینی این طیف گسترده از خدمات قابل ارائه توسط اپراتور ماهوارهای با هدف ایجاد حداقل بازار مورد نیاز و ایجاد جذابیت های لازم برای سرمایه گذاری توسط بخش خصوصی است.
نخستین اپراتور ماهوارهای حداقل 15 سال فعالیت می‌کند
فارس: شرایط این پروانه تاکنون اعلام نشده، آیا ویژگی‌های پروانه نهایی شده است؟
براری: اشخاص حقوقی غیر دولتی که شرکت آنها در ایران ثبت شده و حداقل 51% سهام آن متعلق به سهامداران ایرانی باشد، می توانند برای اخذ پروانه اقدام کنند. البته بخش دولتی نیز طبق قانون می تواند حداکثر تا 20 درصد در سهام آن شرکت مشارکت داشته باشد. بر این اساس برای متقاضیانی که براساس شاخص های کیفی، فنی و مالی ارزیابی شایستگی و سایر معیارهای تعیین شده، مناسب تشخیص داده شوند، موافقت اصولی صادر خواهد شد. دارنده موافقت اصولی 18 ماه با قابلیت تمدید با نظر کمیته، فرصت خواهد داشت که حداقل ظرفیت ماهوارهای تعیین شده را تأمین و نسبت به اخذ پروانه اقدام کند. البته زمان موافقت اصولی بیش از 3 سال نخواهد بود. مدت اعتبار پروانه 15 سال خواهد بود که قابلیت تمدید نیز خواهد داشت.
* 50 درصد اپراتورهای ماهوارهای روی ارائه خدمات بومی در کشور خود متمرکز اند
فارس: دولت قرار است در شکلگیری نخستین اپراتور ماهوارهای کمک کند؟
براری: در حال حاضر در حال بحث و بررسی کارشناسی و تخصصی در این خصوص هستیم اما مواردی که تاکنون مطرح شده شامل ابزارهایی نظیر ایجاد امکان استفاده از تسهیلات و منابع ارزی کشور، تضمین خرید خدمات توسط دولت بسته به نیازها، ایجاد امکان مشارکت اپراتورهای خارجی و موارد دیگری بوده که پس از بررسی و طی مراحل تایید اطلاع‌رسانی خواهد شد.
صنعت ماهواره یکی از مهمترین صنایعی است که می تواند به رشد چشمگیر نیاز به ارتباطات و خدمات در جامعه از جنبه های گوناگون پاسخ دهد. با توجه به رویکرد فزاینده و به نوعی مسابقه فضایی در استفاده از منابع مدار فرکانس توسط کشورها، موضوع استفاده بهینه، مؤثر و اقتصادی از این منابعِ در خطر اشباع، همیشه مورد توجه کشورهای پیشرفته و در حال توسعه در دنیاست. بنابراین بهره برداری از ماهواره های تجاری با پیشرفت فناوری و استفاده از مدل های جدید خدمات مدیریت شده، رفته رفته به صنعتی حیاتی، پرسود و با صرفه اقتصادی تبدیل میشود. بنابراین با سرمایه گذاری در این صنعت نه تنها هزینه محسوب نمی‌شود بلکه با ایجاد زیرساخت های ارتباطی لازم در کشور و منطقه سود کلانی را عاید سرمایه گذاران و فعالین آن (چه در بخش خصوصی و چه دولتی) خواهد کرد.
بر اساس آمار رسمی، حدود 450 ماهواره مخابراتی زمین آهنگ توسط حدود 60 اپراتور ماهواره ای در 41 کشور دنیا کنترل و بهره برداری می شوند که از این مجموعه بیش از 50 % کل اپراتورها روی بازار داخلی و بومی ارائه خدمات در کشور متبوع خود تمرکز کرده اند. در منطقه خاور میانه و آفریقا 24 اپراتور ماهواره ای با درآمد بیش از 2 میلیون دلار فعالیت می کنند که 9 کشور همسایه ایران (بدون در نظر گرفتن روسیه) در مجموع با 10 اپراتور ماهواره مخابراتی، فعالیت بومی، منطقه‌ای و بین المللی دارند. از مجموع 340 میلیارد دلار گردش اقتصادی صنعت ماهواره در جهان، 128 میلیارد دلار در بخش خدمات است که 60% آن در حوزه خدمات مخابراتی گردش داشته است.
با توجه به اینکه در برنامه ششم توسعه جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی در حوزه فضایی کشور پیش بینی شده است، بخش خصوصی می تواند علاوه بر تشکیل کنسرسیوم های مشترک در زمینه اپراتوری ماهواره، در سرمایه گذاری تأمین ماهواره مخابراتی ملی نیز حضور مؤثری داشته باشد و علاوه بر برخورداری از منافع مالی و اجتماعی آن، به ارائه خدمات کاربردی به جامعه کاربران پرداخته و به رونق بازار این خدمات در کشور کمک کند. البته دولت نیز از این روند حمایتهای لازم را خواهد داشت.
