فعالان فضای مجازی جنگ چین و آمریکا را بر سر حکمرانی فضای مجازی می دانند و تأکید می کنند همکاری ایران با چین می تواند راهی برای احقاق حقوق حکمرانی فضای مجازی و حاکمیت سایبری باشد.
پنجاه‌وهفتمین محفل هم افزایی فعالین فضای مجازی پاک با موضوع «فضای مجازی در تفاهمنامه ایران و چین» با حضور کارشناسان و مسئولان فضای مجازی کشور برگزار شد.
در این نشست، جزئیات سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین در حوزه فضای مجازی با توجه به فضاسازی برخی رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های بیگانه و معاند در مخالفت با این تفاهمنامه جامع، در شرایطی که اطلاعات کاملی از مفاد عمومی آن در دست نبود، مورد بررسی قرار گرفت.
به اذعان فعالان فضای مجازی پاک، سند همکاری ایران و چین در حوزه فضای مجازی نه تنها محدودیتی برای کشور ما ایجاد نمی‌کند بلکه می‌تواند سکوی پرتابی برای اکوسیستم ICT ما باشد و حتی می‌توان به دستیابی به اقتدار در حکمرانی فضای مجازی امیدوار بود.
تعویق ۶ ساله همکاری ایران و چین به دلیل روحیه غرب گرایانه دولت
محمود لیایی کارشناس فضای مجازی دارای مدرک دکتری کامپیوتر از دانشگاه شانگهای چین در این نشست با مرور ابعاد این تفاهمنامه که به صورت غیررسمی نسخه‌ای از آن در اختیار رسانه‌ها و مسئولان قرار گرفته است، گفت: کشور چین با طرح ایده «یک کمربند یک جاده» که از سالهای گذشته مطرح کرده است، قصد دارد یک جاده کمربندی بسیار طولانی و پهناور برای رساندن تمام محصولات و کالاهای چینی به سرتاسر جهان ایجاد کند.
وی با اشاره به اینکه این کشور برای رساندن محصولات و خدمات دیجیتال به کشورها، شبکه سازی را در دستور کار قرار داده است، ادامه داد: چین برای ایجاد راه ابریشم نوین که مجموعه‌ای گسترده از شبکه‌های ارتباطی، حمل و نقل و سایر موارد را شامل می‌شود حدود ۴ تریلیون دلار در کل دنیا هزینه خواهد کرد که سهم ایران از این برنامه ریزی طی ۲۵ سال آینده ۴۵۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
این کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه سند همکاری ایران و چین پس از یک وقفه ۶ ساله فروردین ماه ۱۴۰۰ به امضا رسید، گفت: متأسفانه دولت فعلی طی این سال‌ها خیلی اعتقادی به همکاری با شرق نداشت و به نوعی دولت‌های غربی، دولت ما را از همکاری با شرق ترسانده بودند. به خاطر این روحیه غرب گرایانه ۶ سال وقفه در اجرای این طرح افتاد.
وی با بیان اینکه در بخشی از این توافقنامه توسعه صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات در قالب قراردادهای مختلف برنامه ریزی شده است، گفت: این تفاهمنامه می‌تواند کاتالیزور و سکوی پرتابی برای اکوسیستم ICT کشور ما باشد. البته باید منتظر ماند و دید که رویکرد دولت آینده در این باره چگونه خواهد بود.
لیایی با اشاره به اینکه برنامه همکاری ۲۵ ساله ایران و چین با هدف روابط بلند مدت در توسعه اقتصاد و مشارکت جامع راهبردی تدوین شده است، گفت: کسانی که نسبت به این سند انتقاد دارد حتی یک بار هم متن تفاهم نامه را نخوانده اند. این تخطئه در حوزه فضای مجازی مطرح شد که قرار است که با این همکاری، فیلترینگ سراسری در کشور صورت گیرد و محدود کردن اینترنت بین الملل و تکمیل شبکه ملی اطلاعات با فیلتر اینترنت بین الملل در دستور کار است. در حالی که هیچیک از این فرضیات درست نیست و چین با سایر کشورها نیز تفاهم نامه‌هایی در این ابعاد داشته است.
ساخت شهر هوشمند در منطقه مکران
وی گفت: این تفاهم نامه، توسعه بخش ICT را از منظر صنایع ارتباطی و فضای مجازی مورد توجه قرار داده است. در توسعه صنایع ارتباطی در این سند به توسعه زیرساخت‌ها و تکمیل فناوری‌هایی مانند ۵G تاکید شده است. در بخش فضای مجازی نیز ایجاد خدمات پایه مانند موتور جستجو، پیام رسان، ایمیل و تجهیزات ارتباطی مانند مسیریاب و سوئیچ و سرور و نیز تولید گوشی، سخت افزار، سیستم عامل تلفن همراه و مرورگر و آنتی ویروس مدنظر قرار گرفته است.
این کارشناس با بیان اینکه گوگل در چین سرویسی ارائه نمی‌کند و معادل چینی سرویس‌های گوگل توسط موتور جستجوی بایدو به کاربران چینی ارائه می‌شود، خاطرنشان کرد: هم اکنون دو پیام رسان بومی در چین نیز بیش از ۲.۵ میلیارد مشترک دارند که تعداد کاربران آنها از تعداد کاربران پیام رسان هایی مانند واتس اپ هم بیشتر است.
وی با اشاره به بازار تحریمی ایران در حوزه صنایع ارتباطات از راه دور، گفت: مطابق تفاهمات این سند، قرار است بخشی از این تجهیزات با همکاری چین در داخل کشور تولید شود که در این زمینه از توان دانش فنی داخل نیز می‌توان استفاده کرد.
لیایی با تاکید بر اینکه چین در حوزه گوشی موبایل و تبلت و لپ تاپ در دنیا حرفی برای گفتن دارد و در رده‌های دوم و سوم دنیا ایستاده است، ادامه داد: در حوزه سیستم عامل‌ها نیز این کشور اتکایی به سیستم عامل‌های امریکایی نداشته و مانند خیلی از کشورها به سمت بومی سازی سیستم عامل رفته است.
این کارشناس فضای مجازی با اشاره به همکاری با چین در حوزه فناوری‌های هوشمند و تحقیقات دانشگاهی گفت: در این سند مقرر شده است که فضای همکاری برای استارت‌آپ‌های مختلف ایجاد شود و ساخت شهر هوشمند در منطقه مکران در دستور کار قرار گیرد.
همکاری با چین، اهرم فشاری در مقابل غربی‌ها
وی با بیان اینکه تا پیش از این، این نگاه و طرز تفکر وجود داشت که دنیا بدون غرب ممکن نیست و باید برای همه چیز به سمت غربی‌ها و آمریکا دست دراز کنیم، خاطرنشان کرد: اما چین با یک گام بلند و برنامه دراز مدت این تصویر غلط ذهنی را از بین برده است و توانسته ابرقدرتی آمریکا را در صنایع ارتباطی و فناوری بگیرد و خودش را به عنوان یک ابرقدرت مطرح کند. از این رو ما نیز می‌توانیم از این همکاری با چین، به عنوان یک اهرم فشار نسبت به غرب استفاده کنیم و به آنها بگوییم که اگر شما ما را تحریم می‌کنید کشورهای دیگری با ما همراه خواهند بود.
لیایی با اشاره به نگاه دولت در ۸ سال اخیر که تعامل را فقط منوط به غرب می‌دانست، گفت: باید نگاه کاملاً غربی را کنار بگذاریم و با سایر کشورها نیز در این حوزه تعامل داشته باشیم. البته با این تفاهمنامه قرار نیست تمام مشکلاتمان حل شود اما بخشی از مشکلات به طور قطع برطرف خواهد شد. چرا که بسیاری از تجربیاتی را که کشورهای غربی در اختیار ما نمی‌گذارند، چین حاضر است که در اختیار ما بگذارد. به همین دلیل در این راستا ما می‌توانیم پروژه‌های مشترک تعریف کنیم و جوانان ایرانی می‌توانند خلأ وجود جستجوگر و سیستم عامل‌ها را از این طریق برطرف کنند.
این کارشناس در پاسخ به اینکه چین از این سرمایه گذاری و همکاری مشترک چه منفعتی خواهد داشت، توضیح داد: موقعیت استراتژیک ایران در منطقه برای چین اهمیت دارد و کشورهای بسیاری متأثر از بازار ایران هستند. چین برای تولید محتوا برای حدود ۴۰۰ میلیون فارسی زبان منطقه برنامه ریزی کرده است.
وی گفت: این ترفند کشورهای غربی است که چین را استعمارگر می‌دانند بلکه چینی‌ها نشان داده اند که مانند غربی‌ها تنها به دنبال منافع خودشان نیستند و قرار است این همکاری بازی برد بردی به نفع هر دو کشور باشد.
یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر در چین دنیایی بدون گوگل دارند
لیایی در پاسخ به هراس از مسدود شدن دسترسی کاربران به برخی پلتفرم‌ها در پی اجرای این سند همکاری، افزود: یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر در چین دنیایی بدون گوگل دارند و بسیار هم خوب زندگی می‌کنند و مدعی نیز هستند. چینی‌ها دلخوش به تکنولوژی‌های جدید هستند و سرویس‌هایی در اختیار دارند که حتی بسیار بهتر از سرویس‌های امریکایی است. برای مثال زندگی در شانگهای به لحاظ تکنولوژی قابل مقایسه با زندگی در غرب نیست.
وی در مورد افق پیش روی این تفاهمنامه نیز گفت: البته نباید همه تخم مرغ‌هایمان را در سبد چین بگذاریم. بلکه باید از این تفاهم برای اهرم فشاری نسبت به غربی‌ها استفاده کنیم و غرب را به این وسیله وادار کنیم که از بازار وسیع ایران به صورت بازی برد - برد استفاده کند.
به گفته این کارشناس، ما می‌توانیم این تفاهمنامه را با سایر کشورها از جمله روسیه و کره جنوبی و سایر صاحبان تکنولوژی هم داشته باشیم. چین نباید این تصور را داشته باشد که بازار ما را تسخیر می‌کند و ما مستعمره چین می‌شویم.
لیایی تاکید کرد: البته باید توجه داشت که از این ۴۵۰ میلیارد دلاری که قرار است توسط چین به ایران تزریق شود حدود ۲۸۰ میلیارد دلار آن مربوط به بخش انرژی است و با توجه به سایر ابعاد این قرارداد همکاری، قسمت کوچکی از این مبلغ به بخش ICT تعلق می‌گیرد و سهم بازار فضای مجازی خواهد بود.
جنگ چین و آمریکا بر سر حکمرانی فضای مجازی
در این نشست سید نصیب‌الله دوستی مطلق کارشناس فضای مجازی و فارغ التحصیل دکتری فیزیک کوانتوم از دانشگاه شینهوا نیز با اشاره به بیانیه گام دوم انقلاب و اسناد بالادستی نظام از تعریف آرمان ایجاد «تمدن نوین اسلامی» اظهار داشت: چین یک ابرقدرت در دنیا است و در چند حوزه چالش‌هایی را برای آمریکا ایجاد کرده است. خیلی ساده انگارانه است اگر فکر کنیم که دعوای آمریکا و چین تنها بر سر فناوری ۵G است. باید بدانیم که این دو ابرقدرت بر سر حکمرانی فضای مجازی با یکدیگر می‌جنگند.
وی با بیان اینکه آمریکا با تمامی کشورهایی که بخواهند به محدوده وی تعرض کنند، برخورد می‌کند، افزود: حکمرانی سایبری جهانی در دست آمریکا است و چین می‌خواهد در آن دو قطبی به وجود بیاورد.
دوستی مطلق با اشاره به اینکه سال ۲۰۱۶ چینی‌ها ماهواره‌ای کوانتومی به فضا پرتاب کردند و در آن زمان تحلیل مؤسسات پژوهشی دنیا این بود که چینی‌ها به دنبال ارائه اینترنت کوانتومی هستند، خاطرنشان کرد: مطابق برنامه ریزی هایی که این کشور انجام داده، قرار است تا سال ۲۰۳۵ کشور چین روی کوانتوم ۱۷۰ میلیارد دلار هزینه کند. با این وجود گفته می‌شود که چین با استفاده از فناوری کوانتوم، حکمرانی فضای مجازی را از دست آمریکا در می‌آورد.
وی با بیان اینکه مطابق با بیانیه گام دوم انقلاب ما قرار است که در ۴۰ سال آینده به تمدن نوین اسلامی برسیم، افزود: ما می‌توانیم از این تفاهمنامه همکاری، برای تحقق این هدف بالادستی استفاده کنیم. باید بدانیم که فضای سایبر شامل ابعاد زیرساختی و فیزیکی، محتوایی، شناختی و حکمرانی می‌شود و این هنر ما است که در این تفاهمنامه برای هر ۴ بعد، از قدرت سایبری چین استفاده کنیم.
این کارشناس فضای مجازی با اشاره به اینکه در این همکاری مشترک باید به ابعاد حکمرانی و امنیت سایبری بیشتر ورود کنیم، خاطرنشان کرد: لازم است که پیمان‌های سایبری با چین داشته باشیم تا بتوانیم جلوی حملات سایبری به کشور را بگیریم. باید توجه داشت که تنها به ابعاد فناوری و زیرساختی این سند توجه نشود و حکمرانی فضای مجازی در درجه اهمیت قرار دارد.
وی با بیان اینکه در حوزه حکمرانی فضای سایبر، آمریکا حاکمیت کشور ما را به رسمیت نمی‌شناسد و بستر فضای مجازی در اختیار ما نیست، ادامه داد: برای هر اقدامی از سمت آمریکا در فضای مجازی، مسئولان ما کوچک‌ترین واکنشی نشان نمی‌دهند. به همین دلیل این فضا در اختیار ما نیست. حال با توجه به این سند همکاری، باید بتوانیم از خاصیت‌های آن برای در اختیار گرفتن حکمرانی فضای مجازی استفاده کنیم. باید تیم‌های پژوهشی در لایه‌های مختلف سایبر، از ظرفیت چین استفاده کنیم.
مقاومت‌های عجیبی برای پیشرفت در لایه‌های فضای مجازی کشور وجود دارد
دوستی مطلق با اشاره به شبکه ملی که در چین فعال است و استفاده این کشور از هوش مصنوعی و فضای سایبر برای کنترل کرونا، تاکید کرد: به نظر من شبکه ملی اطلاعات ما حتی ۸ درصد هم پیشرفت نداشته و ما نتوانسته ایم از این فضا به درستی استفاده کنیم. اگر این سازوکار در حوزه حکمرانی فضای مجازی همینطور ادامه یابد، راهمان به ترکستان است.
وی با تاکید بر اینکه ایجاد فضای سایبر در راستای تمدن نوین اسلامی باید مورد مطالبه قرار گیرد، تصریح کرد: برای پیاده سازی سیاست‌های مدنظر مقام معظم رهبری در این حوزه، نیازمند ترسیم مدل حاکمیت سایبری هستیم.
این کارشناس با اشاره به اینکه از ابتدای تأسیس شورای عالی فضای مجازی تاکنون مقاومت‌های عجیبی در همه لایه‌های فضای مجازی وجود دارد که نمی‌گذارند در این حوزه جلو برویم، اضافه کرد: در حوزه حکمرانی فضای مجازی، فرهنگ فضای مجازی، نرم افزار و زیرساخت چندصدایی در بخش‌های مختلف دیده می‌شود. ما نیازمند ترسیم مدل حاکمیت سایبری هستیم و باید نظریه حکمرانی فضای سایبر و فلسفه حکمرانی سایبری داشته باشیم. اما هیچیک را نداریم.
وی با بیان اینکه آمریکا، اروپا و چین در خصوص داده فلسفه حکمرانی دارند اما تکلیف ما در کشور مشخص نیست، ادامه داد: مدل حاکمیت فضای مجازی باید توسط مرکز ملی فضای مجازی تهیه شود اما این مرکز در این زمینه کوتاهی کرده است. سوال این است که چرا رئیس جمهور باید رئیس شورای عالی فضای مجازی باشد که هر از چندگاهی جلسه تشکیل شود و یا نشود. آیا مدل حاکمیت فضای مجازی ما کارآمد است؟ باید به یک تعریف واحد در حاکمیت سایبری برسیم و این کم کاری در مرکز ملی فضای مجازی دیده می‌شود.
دوستی مطلق با اشاره به اقتدار چین در فضای مجازی خاطرنشان کرد: چین پروژه اینترنت ماهواره‌ای را آغاز کرده و در موازات آن قوانینی تصویب کرده که اگر یک ماهواره از منظومه ماهواره‌ای استارلینک به شهروند چینی خدمت بدهد آن ماهواره را با موشک می‌زند. این به معنی اقتدار است. ما نیز باید برای تمدن نوین اسلامی اقتدار لازم را داشته باشیم. اما متأسفانه آقایان هنوز فهم مشترکی از اصطلاحات کلیدی فضای سایبر ندارند.
وی گفت: «داده» را عده‌ای طلای قرن ۲۱ و عده‌ای خاک یک کشور می‌دانند. ما برای خاک کشورمان شهید داده ایم اما در عصر دیجیتال، «داده» کشور را که ناموس مان است، رها کرده ایم.
وی گفت: در زنجیره تمدن نوین اسلامی، ۵ عرصه انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن اسلامی دیده شده است و باید در عرصه سایبری نیز این ۵ عرصه طی شوند. اما ما هنوز در انقلاب اسلامی سایبری وارد نشده ایم. وضعیت فعلی و چند صدایی و وادادگی در میان مسئولان، نیاز به شکل گیری یک انقلاب اسلامی سایبری را می‌طلبد. بعد از آن باید منتظر نظام اسلامی سایبری و دولت اسلامی سایبری و جامعه اسلامی سایبری و در نهایت تمدن اسلامی سایبری باشیم.
مکرون: چرا اروپایی‌ها نباید اینترنت ملی خود را داشته باشند
در این نشست رسول جلیلی عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی نیز با بیان اینکه دولت‌هایی که در ایران بر سر کار آمده اند نشان دادند که عرق تولید ندارند و بیشتر به واردات وابسته هستند، گفت: نکته اصلی در این تفاهمنامه این است که چگونه از این موقعیت استفاده کنیم و بتوانیم با این همکاری مشترک، یک هژمونی و قدرت منطقه‌ای در مقابله با آمریکا بسازیم.
وی با بیان اینکه در حال حاضر قدرت بلامنازع فضای مجازی آمریکا است و اروپایی‌ها هم تلاش دارند که مدیریت فضای مجازی را قاعده مند کنند، ادامه داد: در همین حال روسیه نیز در این زمینه در تلاش است و حتی جنبش عدم تعهد نیز برای تنظیم گری بین المللی فضای مجازی در تکاپو است. به بیان دیگر کشورها بر سهم خودشان از حکمرانی فضای مجازی دنیا تاکید دارند و ما نیز باید در این زمینه کاری انجام دهیم.
جلیلی با اشاره به اینکه پس از آمریکا، چین قدرت دوم فضای مجازی است، ادامه داد: حتی امانوئل مکرون نیز در سخنرانی خود بعد از اینترنت امریکایی به اینترنت چینی اشاره می‌کند و می‌گوید چرا اروپایی‌ها نباید اینترنت ملی خودشان را نداشته باشند؟ ما هم مانند سایر کشورها باید حق حکمرانی بر فضای مجازی خودمان و نیز فضای مجازی دنیا داشته باشیم. برای ساماندهی این حکمرانی می‌توان توافقاتی با چین داشت. چرا که یک کشور به تنهایی نمی‌تواند یک گفتمان بین المللی حاکمیت فضای مجازی در مقابل آمریکا داشته باشد و توافق ایران و چین می‌تواند این مسائل بین المللی را حل کند. البته همه اینها وابسته به این موضوع است که رویکرد دبیر وقت شورای عالی فضای مجازی و وزیر وقت ارتباطات چگونه باشد.
