کمی بیش از ۶۰ سال از آغاز تلاش‌های انسان برای رسیدن به فضای ماوراجو می‌گذرد و هنوز با گذشت سال‌ها از جذابیت‌های کشف این فضا کم نشده است. در یک دهه اخیر فضا به منبع درآمدی افراد متخصص هم تبدیل شده و شرکت‌های بزرگ و معروفی ایجاد شده‌اند که از به حقیقت رساندن رویای دیرینه بشر مانند سفر به کرات، کسب درآمد میکنند. در حال‌حاضر شرکت‌های بزرگ سرمایهگذاری و بانک‌های مشهور روی پروژه‌های گوناگون فضایی و استارتآپهای فعال در این حوزه سرمایهگذاری میکنند و امید دارند در آینده‌ای نه چندان دور سود و موفقیت‌هایشان از این طریق تامین شود. موسسه Bryce که گزارش‌های آماری مختلفی در حوزه فناوری‌های نوین منتشر می‌کند به تازگی گزارشی از روند سرمایه‌گذاری‌های سال ۲۰۱۹ روی شرکتها و استارتآپهای فضایی دنیا منتشر کرده که این گزارش نشان می‌دهد روند سرمایهگذاری در این حوزه روندی رو به افزایش است.
براساس گزارش موسسه Bryce سرمایهگذاری خطرپذیر روی فعالیت‌های فضایی در سال ۲۰۱۹ به بیش از ۵.۷ میلیارد دلار رسیده که نسبت به سال گذشته ۳.۵ میلیارد دلار افزایش یافته است. مهمترین جذب‌کننده‌های این سرمایه نیز غول‌های فضایی شامل SpaceX و Blue Origin بوده‌اند که بیش از ۱.۹ میلیارد دلار را به خود اختصاص داده‌اند. در همین زمینه پروژه LEO شرکت OneWeb که اخیرا ۳۴ ماهواره را در مدار قرار داده نیز توانسته ۱.۲۵ میلیار دلار جذب کند. با این حال براساس گزارش‌ها این شرکت قصد دارد اعلام ورشکستگی کند که زیان قابل توجهی برای SoftBank که این مبلغ را روی OneWeb سرمایهگذاری کرده خواهد بود.
پروژه توریسم فضایی ریچارد برانسون معروف از شرکت Virgin Galactic نیز موفق به جذب ۶۸۲ میلیون دلار شده است. همچنین این شرکت، با ادغام با شرکت سرمایهگذاری Socail Capital Hedosophia موفق به جذب ۵۰۰ میلیون دلار دیگر در این زمینه نیز شده است.
این چهار شرکت در مجموع ۷۰ درصد سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه حوزه فضایی در سال ۲۰۱۹ را شامل می‌شوند. دو شرکت Relativity Space که سازنده موشک‌های کوچک است و Qianxun Spatial intelligence که یک شرکت GNSS بر پایه Beidou برای موقعیت‌یابی دقیق است نیز مجموعاً توانستند ۱۴۰ میلیون دلار سرمایه جذب کنند.
در کنار این 6 شرکت، ۱۲۹ استارت‌آپ فضایی دیگر نیز موفق به جذب سرمایه‌های مختلف شدند که در مقایسه با سال گذشته این میزان سرمایهگذاری در بخش فضایی ۳۴ درصد افزایش داشته است. از این میان ۷۹ شرکت جذب‌کننده سرمایه غیر آمریکایی بودند که در سال گذشته این عدد فقط ۴۷ استارت‌آپ را شامل می‌شد. نکته قابل توجه این است که حدود ۵۲ درصد از سرمایه‌گذاری‌های ۵ سال اخیر روی دو شرکت SpaceX و OneWeb انجام شده و تعداد محدودی از استارت‌آپ‌ها توانسته‌اند سودآور شوند. به همین دلیل سرمایهگذاران بیشتر منتظر نتیجه سرمایه‌گذاری‌های قبلی هستند. در سال های گذشته تعداد زیادی از ایده‌های فضایی موفق به جذب سرمایه شدند ولی سوال اصلی اینجاست که آیا توانسته اند ارزش اقتصادی و تجاری ایجاد کنند؟
در سال ۲۰۱۹، ۶۰ درصد استارتآپهای فضایی غیر آمریکایی یعنی ۷۹ استارت‌آپ موفق به جذب سرمایه از ۲۰۵ سرمایه‌گذار شدند که نسبت به سال ۲۰۱۸، ۲۷ درصد رشد را نشان می‌دهد. این عدد معادل ۹۰۱ میلیون دلار بوده در حالی‌که در سال ۲۰۱۸، ۷۱۲ میلیون دلار در این زمینه سرمایهگذاری شده بود. بیشتر سرمایه‌گذارهای غیر آمریکایی نیز از سمت کشورهای چین و ژاپن بوده و از سمت دیگر بیشتر شرکت‌های جذب‌کننده این سرمایه نیز از کشورهای چین و سنگاپور بوده‌اند، برای نمونه شرکت Kacific Broadband Satellites که یک شرکت اپراتور ماهواره مخابراتی در جنوب شرقی آسیا و جزایر اقیانوس آرام است از جمله این شرکت‌های جذب‌کننده سرمایه است.
با بررسی سرمایهگذاران از سال ۲۰۰۰ تاکنون تقریباً نیمی از آنها یعنی برابر ۵۰۶ سرمایه‌گذار از خارج از آمریکا بوده‌اند. سرمایهگذاران آمریکایی بیشتر در کالیفرنیا تمرکز دارند. سرمایهگذاران غیرامریکایی شامل چین، ژاپن، انگلستان، هند، کانادا، رژیم اشغالگر اسرائیل، اسپانیا و استرالیا هستند. کشورهایی که میزبان سرمایه‌گذاری‌های فرشته‌اند نیز شامل چین، هند، ژاپن، روسیه و انگلستان است. حدود ۲۰ درصد از فرشتگان سرمایهگذاری در ژاپن و۲۰ درصد نیز در هند مستقراند. در مقابل سرمایهگذاران خطرپذیر از کشورهایی مانند استرالیا، کانادا، چین، آلمان، هند، رژیم اشغالگر اسرائیل، ایتالیا، سنگاپور و انگلستان هستند.
این نمو‌دار وضعیت استارتآپهای فضایی غیر آمریکایی که موفق به جذب سرمایه شده‌اند را نشان می‌دهد که تعداد آنها در سال‌های اخیر رشد قابل توجه‌ای پیدا کرده است
در ۶ سال گذشته سیلیکون ولی، قدرت داده‌های ماهواره‌ای و کاربردهای تجاری اطلاعات فضایی را درک کرد ولی در مقابل سرمایه‌گذاری‌ها روی ارزان‌سازی ساخت و پرتاب ماهواره انجام شدند که به تعادل رسیدن آنها هنوز به زمان بیشتری احتیاج دارد. انتظار می‌رود بیش از یک سوم از شرکتها قادر به بازگرداندن سرمایه جذب شده نباشند و در سال‌های آینده شاهد از بین رفتن یا ادغام شرکت‌های شکل گرفته در این حوزه باشیم.
در این میان نقش دولت‌ها برای رشد این شرکتها روز به روز پر‌رنگ‌تر می‌شود؛ چه به عنوان سرمایه‌گذار مستقیم و چه به عنوان تایید‌کننده و تسهیل کننده فعالیت‌ها که باعث ایجاد اعتماد سرمایه‌گذار بخش خصوصی به این فضا می‌شود. دیدگاه دولت‌ها خصوصا دولت آمریکا برای حمایت از استارتآپهای فضایی این است که تطبیق این استارت‌آپ‌ها با مدل‌های قراردادی سریع، باعث می‌شود بتوان کارهای بیشتری را در عین حال با پرداخت هزینه کمتر انجام داد. پیش‌بینی می‌شود سرمایهگذاران و ذینفعان دولتی در سال ۲۰۲۰ نقش مهمی در موفقیت استارتآپهای فضایی بازی کنند.
مجموع سرمایه‌گذاری‌های انجام شده روی استارت آپ‌های فضایی از سال ۲۰۰۰ تاکنون به بیش از ۲۷.۸ میلیارد دلار رسیده که بیش از ۶۰ درصد آن در ۵ سال اخیر اتفاق افتاده است. نزدیک به ۱۸ میلیارد دلار از سال ۲۰۱۵ تاکنون به صورت سرمایه خطرپذیر در این بخش سرمایهگذاری شده است.
ترکیب سرمایه‌گذاری‌ها روی استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های فضایی در ۲۰ سال اخیر تغییرات زیادی داشته است. با این‌حال سرمایه‌های بذری هنوز هم در مقایسه با سایر انواع سرمایه‌گذاری‌ها مقادیر کمتری به خود اختصاص داده‌اند. بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ به دلایل مشخصی وام گرفتن اپراتورها و استارتآپهای فضایی افزایش پیدا کرد ولی در سال‌های اخیر مهمترین نوع سرمایهگذاری، سرمایهگذاری خطرپذیر بوده است. در ادامه سرمایه‌گذاری‌هایی که تا به حال در مورد استارتآپهای فضایی اتفاق افتاده است را مرور می‌کنیم:
فرشته‌های سرمایهگذاری
فرشته‌های سرمایهگذاری افراد یا اعضای خانواده هستند که در سال‌های اولیه فعالیت استارت‌آپ‌ها روی آنها سرمایهگذاری میکنند. در سال‌های اخیر فرشته‌های سرمایهگذاری فضایی برای تامین منابع بیشتر با سندیکاها و تجمیع مالی با سایر فرشته‌ها سعی بر افزایش میزان منابع مالی داشته‌اند. به عنوان مثال اگر لازم باشد فرشته‌ای ۱۰۰ هزار دلار روی استارت آپی سرمایهگذاری کند در این مرحله ۴ فرشته به مبلغ ۲۵ هزار دلار سرمایهگذاری میکنند که در صورت شکست استارت‌آپ باعث کاهش ریسک هر یک از فرشته‌ها شده است. مراکز رشد و شتابدهندهها در این دسته از سرمایهگذاران دسته‌بندی می‌شوند. سرمایهگذاری فرشته‌ها معمولاً در قبال گرفتن سهام اتفاق می‌افتد.
در اکوسیستم فضایی جهان شاهد ورود میلیاردرها مانند صاحب شرکت آمازون هستیم که میزان سرمایهگذاری آنها بسیار فراتر از سرمایهگذاری متداول فرشته‌هاست و به آنها سوپر فرشته گفته می‌شود. بازه زمانی بازگشت سرمایه برای این نوع از سرمایهگذاران بین ۵ تا ۷ سال است. ریسک عدم بازگشت سرمایه بین ۳۰ درصد تا ۴۰ متغیر است، ولی معمولاً این عدد کاهش می‌یابد چرا که به مرور سرمایهگذاران بزرگتری وارد ساختار می‌شوند.
سرمایهگذاری بذری در سال ۲۰۱۹، ۳۱ درصد افزایش داشته و از ۹۹۹ میلیون دلار به ۱.۳ میلیارد دلار رسیده است. با این‌حال باید توجه داشت که سرمایه‌های بذری توسط سوپر فرشته‌ها مانند جف بزوس، مالک آمازون برای طرح فضایی Blue Origin، ایلان ماسک کارآفرین برای پروژه‌های فضایی پر سروصدای SpaceX، ریچارد برانسون سرمایه‌گذار برای پروژه فضایی Virgin Galactic و رابرت بیگلاو برای طرح Bigelow Aerospace انجام شده است. بدون در نظر گرفتن سرمایه بذری سوپر فرشته‌ها،۱۴۶.۴ میلیون دلار سرمایه بذری انجام شده است که از ۳.۴ میلیون دلار در هر سرمایهگذاری در سال ۲۰۱۸ به ۲۰۷ میلیون دلار در سال ۲۰۱۹ کاهش داشته است. با این‌حال تعداد معاملات و سرمایه‌گذاری‌ها از ۲۷ عدد در سال ۲۰۱۸ به ۵۴ معامله بذری در سال ۲۰۱۹ افزایش داشته است.
شرکت‌های سرمایهگذاری خطرپذیر
شرکت‌های سرمایهگذاری خطرپذیر گروه‌های سرمایهگذاری هستند که در مراحل اولیه و رشد شرکت‌هایی که ظرفیت بالایی برای رشد دارند سرمایهگذاری میکنند. معمولاً نرخ شکست این نوع از شرکتها نیز بالا و در حدود ۷۵ درصد است. این نوع سرمایهگذاری در سری A,B,C و به صورت خرید سهام انجام می‌شود. سرمایه‌گذار خطرپذیر معمولاً الویت بالاتری از سهام داران عمومی مثل فاندرها، کارکنان و فرشته‌ها دارد. در صورت عرضه سهام در بازار بورس، قابلیت ارائه سهام خطرپذیر نیز وجود دارد. در اوایل سال ۲۰۱۷ سندیکای فرشته‌های فضایی که تمرکزشان روی مراحل اولیه استارت‌آپ‌ها بود اعلام کرد، گروه سرمایهگذاری خطر پذیر Space Capital را با سرمایه اولیه ۵۰ میلیون دلار راه اندازی کرده و تا پایان سال ۲۱۰۹ نیز روی ۹ استارت آپ فضایی سرمایهگذاری کرد.
در سال ۲۰۱۶ گروه سرمایهگذاری Seraphim بیش از ۱۰۰ میلیون دلار سرمایهگذاری را از شرکتها و نهادهایی مانند Surrey, Airbus, SES, Telespazio, Telefyne, Rolta, First Derivatives, The British Business Bank, European Space Agency, UK Satellite Application Catapult جمع آوری کرد. گروه سرمایهگذاری Seraphim همچنین با راه اندازی کمپ Seraphim شرکتها را برای جذب سرمایه آماده می‌کند.
در همان سال کشور لوگزامبورگ با راه اندازی فاند ۲۲۷ میلیون دلاری Space Resources.lu برای استارتآپهای نوآورانه فضایی در کنار شرکت‌های بلوغ یافته که در لوگزامبورگ و کشورهای داچ زبان (آلمان، اتریش،سوئیس و بلژیک) مستقر هستند، سرمایه جذب کرد. با وجود از دست دادن ۱۳.۷ میلیون دلار از آن سرمایه، این فاند همچنان فعال است. در سال ۲۰۱۷ بعد از راه اندازی LFF یا همان Luxembourg Future Fund، این گروه روی شرکت Spire Global که یک شرکت پیش‌بینی هوا و تعقیب دارایی‌هاست، ۷۰ میلیون دلار سرمایهگذاری کرد. در سال ۲۰۱۵ روسیه و چین گروه سرمایهگذاری Cybernaut را راه‌اندازی کردند که روی شرکت Dauria Aerospace، توانست ۷۰ دلار سرمایهگذاری کنند.
در این تصویر تعداد و سهم انواع سرمایهگذاران در استارتآپهای فضایی بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ دیده می‌شود. در این بین سرمایه‌گذران خطرپذیر بیشتری سرمایه را به این حوزه تزریق کردهاند
در سال ۲۰۱۹ شرکت‌های Starburts Aerospace و وTechstars برنامه خود را برای راه‌اندازی شتابدهنده فضایی نزدیک لوس انجلس اعلام کردند. این شتابدهنده که توسط نیروی هوایی آمریکا، آزمایشگاه پیش رانش جت ناسا با نام JPL، شرکت هوافضای لاکهید مارتین، شرکت تکنولوژی فضایی مکسار و صنایع هوافضایی رژیم اشغالگر اسراییل حمایت می‌شود برای هر شرکت‌کننده در دوره شتابدهی ۱۲۰ هزار دلار سرمایه بذری در کنار آموزش‌های اختصاصی در نظر گرفته است. همچنین در همان سال ارائه ۱۲ استارت‌آپ برای نیروی هوایی آمریکا که هر کدام ۷۵۰ هزار دلار جایزه گرفتند، توسط شرکت Starburst Aerospace هماهنگ شد.
از سال ۲۰۰۰ تاکنون ۱۲.۵ میلیارد دلار سرمایهگذاری خطرپذیر روی استارتآپهای فضایی انجام شده که ۹۱ درصد آن در ۵ سال اخیر اتفاق افتاده است. ۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ سرمایهگذاری شده که ۲ میلیارد بیش از سال ۲۰۱۸ است.از سوی دیگر ۷۸ معامله برای سرمایهگذاری این ۴ میلیارد در سال ۲۰۱۹ انجام شده که ۶۶ معامله آنها مربوط به استارت‌آپ‌ها در مراحل اولیه است.
تاکنون ۱۹۰ سرمایه‌گذار خطرپذیر که نسبت به سال ۲۰۱۸، ۳۴ درصد افزایش داشته بوجود آمده‌اند. بیشترین سرمایهگذاری خطرپذیر مربوط به شرکت Oneweb بوده است که ۱.۲۵ میلیارد دلار در سری D سرمایه جذب کرد. این روند برای virgin galactic بعد از ادغام با Socail Capital Hedosophia به مبلغ ۵۰۰ میلیون دلار و برای SpaceX با ۳ سرمایهگذاری سری J به ۲۱۳ میلیون دلار، سری k ، به ۵۳۶ میلیون دلار و سری L، به ۲۱۳ میلیون دلار ادامه پیدا کرد.
بدون در نظر گفتن سرمایهگذاری روی این شرکتها، سرمایهگذاری خطرپذیر در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال قبل کاهش داشته است. از میان ۲۱۳ سرمایهگذاری خطرپذیر در تمام رشته‌های کاری، ۸ معامله بزرگ مربوط به حوزه فضایی بوده که با رشد ۱۵ درصد نسبت به سال قبل همراه است. در سال ۲۰۱۹، ۷۵ استارت‌آپ فضایی اعلام کردند که موفق به جذب سرمایه خطرپذیر شده‌اند.
شرکت‌های سرمایه گذاری خصوصی
این نوع شرکتها معمولاً روی شرکت‌های بلوغ یافته و نه استارت‌آپ‌ها سرمایهگذاری میکنند و با خرید کل شرکت یا ادغام مجموعه‌های که می‌توانند ترکیب شوند همراه است. این نوع شرکتها منابع سرمایهگذاری کلان مانند صندوق‌های ملی، بازنشستگی و مشابه آنها را مدیریت میکنند. در عین حال ممکن است روی گروه‌های سرمایهگذاری خطرپذیر نیز سرمایهگذاری کنند. سابقه فعالیت ۱۵ ساله این نوع سرمایهگذاری عمدتاً روی شرکت‌های مخابراتی و قراردادهای دولتی بوده است. این نوع سرمایهگذاری بعد از رکود اقتصادی ۲۰۰۸ کمتر اتفاق افتاده است.
از سال ۲۰۰۰ تاکنون، ۱.۸ میلیارد دلار سرمایهگذاری شرکتی روی استارپ‌آپ‌های فضایی انجام شده است. گرچه قابل توجه است که این نوع سرمایهگذاری بعد از سال ۲۰۱۵، فقط در سال ۲۰۱۸ اتفاق افتاد و در سال ۲۰۱۹ در این مورد گزارش ثبت است. در سال ۲۰۱۰ پروژه O3b توانست ۲۳۰ میلیون دلار از مجموعه سرمایهگذاران شامل گوگل و چند شرکت بزرگ سرمایهگذاری و بانک‌های معروف جذب کند.
بنگاه‌ها
بنگاه‌ها معمولاً به برنامه‌های فضایی کمک میکنند تا به توانمندی‌های اولیه عملیاتی برسند. بنگاه‌ها روی تحقیق و توسعه داخلی، تولید، عملیات و فرآیندها سرمایهگذاری کرده و از هر فعالیتی که منجر به تقویت مهارت‌های درون شرکت شود حمایت میکنند. بنگاه‌ها همچنین ممکن است تامین منابع را به صورت خرید سهام یا وام در اختیار صاحبان ایده بگذارند.
در سال‌های اخیر صنعت فضایی شاهد نمونه‌های مختلفی از سرمایهگذاری بنگاه‌ی بوده است. مانند لاکهید مارتین روی پروژه پرتابگرهای کوچک ABL space Systems، سرمایه گذاری ۷۰ میلیون دلاری ایرباس و ESR روی پروژه Hawkeye و سرمایه گذاری گوگل روی Orbital Insight. پروژه OneWeb نیز در بازه زمانی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ موفق به جذب سرمایه بالغ بر ۳ میلیارد دلار از شرکت‌های بزرگی مانند کوکاکولا، Intelsat, Virgin و SoftBank شده است.
بانک‌ها
بانک‌ها نقش مهمی در تامین منابع مالی اپراتورهای ماهواره‌های GEO در ۲۰ سال اخیر داشته‌اند. در مدل بانک‌ها منابع مالی تا سقف ۳۰ درصد هزینه‌های کلان CapEx برای پروژه راه اندازی یک یا چند ماهواره را تامین می‌کند. بقیه CapEx توسط وام یا به صورت بدهی قابل تبدیل به سهام تامین می‌شود. شرکت‌هایی که از این نوع سرمایهگذاری استفاده کردهاند، شرکت‌های بزرگ ماهواره‌ای مثل Intelsat, SES, Inmarsat هستند که بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار برای ساخت، پرتاب و بیمه ماهواره سرمایه جذب کردهاند. در سال‌های اخیر منظومه‌های Iridium و Global Star بین ۲ تا ۳ میلیارد دلار CapEx برای منظومه‌های LEO دریافت کردهاند.
بانک‌های دولتی وام‌های دراز مدت را برای حمایت از قراردادها با نفع داخلی اختصاص می‌دهند و کمتر در سرمایهگذاری روی استارت‌آپ‌ها شرکت میکنند. از سال ۲۰۰۰ تاکنون ۵.۱ میلیارد دلار وام به شرکتها و استارتآپهای فضایی داده شده است. مهمترین این وام‌ها مربوط به بازه سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ است. بعد از آن در سال ۲۰۱۵ پروژه‌های O3b, Planet و UrtheCast مبالغ قابل توجهی وام گرفتند. در سال ۲۰۱۸ نیز پروژه‌های SpaceX و Audacy اعلام کردند که وام گرفته‌اند.
بازارهای بورس
در اواخر مسیر سرمایهگذاری یک شرکت فضایی، فروش سهام آن در بازار بورس یا IPO کردن اتفاق می‌افتد. IPO می‌تواند به سرمایهگذاران قبلی هم مکانیزم خروج مناسب بدهد. بسیاری از شرکت‌های بزرگ فضایی مانند Boeing, Lockheed Martin, Northrop Grumman و Harris Corporation معاملات خود را به صورت عمومی بعد از IPO هم ادامه می‌دهند. شرکت Digital Globe در سال ۲۰۰۹ توانست 279 میلیون دلار از طریق عرضه مستقیم سهام منابع جذب کند. شرکت Irridium نیز در سال ۲۰۱۴ از طریق فروش سهام ۱۷۰ میلیون دلار جذب کرد. با این‌حال تاکنون عرضه سهام استارت‌آپ‌ها به ندرت اتفاق افتاده است. شرکت‌های UrtheCast, ExactEarth و Kleos Space تنها مواردی هستند که در سال‌های اخیر وارد بازار بورس شده‌اند. مهمترین عرضه سهام در سال ۲۰۱۸ مربوط به ادغام Virgin Galactic با Social Capital Hedesophia بود که منجر به جذب ۵۰ میلیون دلار شد. این ادغام منجر شد ارزش سهام virgin galactic از ۷ دلار در هر سهم به ۳۷.۷ دلار در هر سهم تا اوایل سال ۲۰۲۰ برسد.
شرکت پرسال و فرزین فردیس، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در قالب یک قرارداد مشترک اقدام به سرمایهگذاری در استارت‌آپ کشمون کردند
براساس گزارش عملکرد کارن کراد بیش از هزار استارت‌آپ از خدمات آموزشی و مشاوره‌ای کارن کراد بهره‌مند می‌شوند
کارن کراد برای خدمت‌رسانی به استارت‌آپ‌ها بیش از ۲۰ تفاهم‌نامه همکاری با شرکت‌های خدمت‌رسان منعقد کرد
از فروردین تا شهریور ماه سال گذشته حدود ۷ رویداد سرمایهگذاری توسط کارن کراد برگزار شد
