طراحی و راه‌اندازی ابررایانه یکی از نیازهای زیرساختی شبکه ملی اطلاعات و از جمله قوانین بالادستی است، از این رو وزارت ارتباطات وفناوری اطلاعات، پژوهشگاه ارتباطات را موظف به راه‌اندازی این ابررایانه کرد. این پژوهشگاه نیز با همکاری دانشگاه امیرکبیر و بخش خصوصی در حال طراحی و راه‌اندازی ابررایانه‌ای به نام «سیمرغ» است. درباره این ابررایانه با «احسان آریانیان» مدیر گروه سامانه‌های پردازش وب و رایازبان پژوهشکده فناوری اطلاعات پژوهشگاه ارتباطات که مدیریت ابررایانه سیمرغ را برعهده دارد گفتوگو کرده‌ایم که می‌خوانید.
سیمرغ چگونه رایانه‌ای است و با ساخت آن چه اهدافی دنبال می‌شود؟
به پرقدرت‌ترین رایانه‌های موجود در هر زمان «ابررایانه» گفته می‌شود که میلیون‌ها بار قدرت محاسباتی و حافظه بالاتری نسبت به رایانه‌های معمولی دارند و می‌توانند مسائل پیچیده علمی و صنعتی را حل کنند. از ابررایانه‌ها برای کاربردهای مختلفی مانند تحلیل داده‌های زمین شناسی، رندرکردن تصاویر، پیش‌بینی وضعیت آب و هوا و حتی امروزه برای تحلیل دادهها، هوش مصنوعی، کلان دادهها، اینترنت اشیا و بلاک چین استفاده می‌شود. ابررایانه سیمرغ هم چنین رایانه‌ای است و هدف اصلی آن نیز تأمین نیازهای پردازش فوق سریع در شبکه ملی اطلاعات در دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی کشور است.
این طرح قرار است در چند فاز به بهره‌برداری برسد؟
این طرح دارای فازهای ترافلاپس، پتافلاپس و اگزافلاپس است که در فاز اول قرار است به ظرفیت پردازشی حدود 160 ترافلاپس (فلاپ یعنی توان پردازشی) برسیم. در فاز دوم نیز قرار است به مدل مهندسی و پروتوتایپ (پیش نمونه) ابررایانه در مقیاس 5.3 پتافلاپس دست یابیم. همزمان با دستیابی به ابررایانه در مقیاس پتافلاپس نیز قرار است با برنامه‌ریزی مطالعات تحقیقاتی برای توسعه ابررایانه به مقیاس اگزافلاپس و سپس رسیدن به فناوری‌های نسل‌های آتی رایانش فوق سریع در طرح ابررایانه سیمرغ دست پیدا کنیم.
فاز اول این طرح چه زمانی به بهره‌برداری می‌رسد؟
برای راه‌اندازی ابررایانه سیمرغ نیاز است تمام مراحل تحلیل و طراحی، تدارک و تأمین تجهیزات طی شود تا بتواند خدمات ارائه دهد از آنجایی که در مرحله تحلیل و طراحی هستیم، انتظار داریم با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در کنار بخش دولتی فاز نخست این طرح تا پایان سال افتتاح شود. اما برای افتتاح فازهای بعدی که همانا رسیدن به مرحله پتافلاپس و اگزافلاپس است باید منابع مالی بموقع تأمین شود تا بتوانیم فازهای بعدی را نیز بسرعت راه‌اندازی کنیم.
هم اکنون چند ابررایانه در کشور وجود دارد؟
در حال حاضر، حدود 14 دانشگاه و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی کشور دارای ابررایانه با ابعاد محدود هستند که ظرفیت‌های پردازشی آنها پاسخگوی نیاز کشور نیست. قوی‌ترین ابررایانه موجود در کشور در دانشگاه صنعتی امیرکبیر قرار دارد که با توان پردازشی حدود 42.5 ترافلاپس با استفاده از پردازنده‌های اصلی مبتنی بر CPU در حال سرویس دهی است البته خیلی کندتر (1500 برابر) از ابررایانه‌های قوی دنیا است.
وضعیت کشور ما در حوزه ابررایانه‌ها در بین کشورهای منطقه، آسیا و جهان چگونه است؟
طبق پروژه TOP500 که 500 تا از قدرتمندترین ابررایانه‌های جهان را هر دو سال یکبار دسته‌بندی و معرفی می‌کند، امریکا، چین و ژاپن برای داشتن عنوان‌های برتر در این حوزه رقابت می‌کنند به طوری که در حال حاضر، کشور ژاپن با ابررایانه Fugaku با توان پردازشی حدود 0.5 اگزافلاپس توانسته است از کشورهای دیگر پیشی بگیرد. طبق این لیست در میان کشورهای آسیایی، کشور چین رتبه 4، کره جنوبی رتبه 18، استرالیا رتبه 24، تایوان رتبه 25، امارات متحده عربی رتبه 31، عربستان رتبه 45، هندوستان رتبه 66، سنگاپور رتبه 364 و هنگ کنگ رتبه 372 را در میان 500 ابررایانه برتر دنیا دارند. چنان که گفتم در همین منطقه ما نیز امارات متحده عربی رتبه 31 و ابررایانه شاهین 2 دانشگاه ملک عبدالله عربستان سعودی دارای رتبه 45 جهان را دارا هستند. ولی در حال حاضر، نام هیچ ابررایانه‌ای از ایران در میان 500 ابررایانه برتر دنیا وجود ندارد.
آیا با راه‌اندازی ابررایانه سیمرغ کشور ما در لیست کشورهای دارنده فناوری پیشرفته قرار خواهد گرفت؟
به هر حال فناوری ابررایانه، یکی از ابزارهای استیلای علمی و صنعتی کشورها و یکی از ستون‌های اصلی بنای تولید دانش و پیشرفت در علوم و صنایع به شمار می‌رود و در این حوزه ابرقدرت ها رقابت سنگینی برای دست یافتن به قدرتمندترین آن دارند. برای حضور در لیست کشورهای دارای فناوری‌های بسیار پیشرفته، نیاز اساسی به سامانه‌های پردازش فوق سریع و ابررایانه وجود دارد در صورتی که بتوان اهداف طرح ابررایانه سیمرغ را محقق ساخت، قطعاً کشور ایران نیز می‌تواند در لیست کشورهای پیشرفته در حوزه فناوری‌های ابررایانه قرار گیرد.
تحریم‌ها تا چه حدودی روی حوزه ابررایانه‌ها تأثیر گذاشته‌اند و با سیمرغ آیا می‌توان امید داشت که بر تحریم‌ها غلبه کنیم؟
به دلیل تحریم نمی‌توانیم نیازهای استراتژیک کشورمان را با ابررایانه‌های خارجی تأمین کنیم از آنجایی که نیاز محققان و صنعتگران کشورمان به ابررایانه روز به روز بیشتر می‌شود به طور قطع راه‌اندازی ابررایانه سیمرغ می‌تواند در خودکفایی کشورمان در این حوزه کمک بسزایی کند.
آیا تحریم‌ها مانعی برای اجرای این طرح بوده است؟
از آنجایی که ابررایانه، یک فناوری و کالایی استراتژیک و راهبردی محسوب می‌شود، بنابراین تحریم‌ها در راه‌اندازی ابررایانه بی‌تأثیر نبوده است و یکی از ریسک‌های اصلی این طرح است، ولی این امر باعث نشده که دست از کار بکشیم از آنجایی که رویکرد وزارت ارتباطات تبدیل تهدید تحریم به فرصت است از این‌رو به درون زایی توجه ویژه‌ای کرده تا وابستگی‌ها را در حوزه زیرساخت کاهش دهد. از سوی دیگر پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز با همکاری و کمک بخش خصوصی و تمام دستگاه‌های دولتی کشور، تمام توان خود را جهت پیش‌بینی راهکارهای لازم برای مواجهه با تحریم‌ها و دستیابی به اهداف سرلوحه خود قرار داده است.
آیا این طرح با دانش بومی و تجهیزات داخلی راه‌اندازی می‌شود؟
پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با همکاری دانشگاه‌های توانمند، نخبگان و بخش خصوصی به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده است که از دانش بومی در این حوزه استفاده کند از سوی دیگر برنامه‌ریزی شده تا از تجهیزات داخلی موجود در کشور به‌صورت حداکثری استفاده کنیم.
چه تعداد نیروی انسانی برای راه‌اندازی این ابررایانه در حال فعالیت هستند؟
در این طرح بیش از 50 نفر از فارغ‌التحصیلان مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در رشته‌های مختلف فنی-مهندسی (مانند برق، کامپیوتر، صنایع و فناوری اطلاعات) برای طراحی و راه‌اندازی فعالیت دارند.
از این طرح به‌عنوان یکی از نیازهای شبکه ملی اطلاعات یاد می‌شود. اجرایی شدن این طرح قرار است چه نیازهایی از شبکه ملی اطلاعات را رفع کند؟
شبکه ملی اطلاعات باید در سه لایه اصلی زیرساخت، خدمات و محتوا توسعه یابد که در لایه زیرساخت که برعهده وزارت ارتباطات است شامل دو لایه اصلی زیرساخت ارتباطی و زیرساخت اطلاعاتی است. یکی از قسمت‌های مهم در لایه زیرساخت اطلاعاتی نیز «زیرساخت پردازشی» است که در این پروژه به‌صورت ویژه به این بخش توجه شده؛ در همین راستا با راه‌اندازی این ابررایانه نیاز به حوزه زیرساختی پردازشی رفع خواهد شد.
اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و فناوری بلاک چین فاکتورهای اصلی اقتصاد دیجیتال هستند این ابررایانه چقدر می‌تواند در عملیاتی کردن اقتصاد دیجیتال کمک کند؟
یکی از مهمترین زیرساخت‌ها برای توسعه زیست بوم اقتصاد دیجیتال، زیرساخت‌های رایانشی و توسعه ابررایانه‌ها است و می‌توان آن را ستون اصلی و سنگ بنای اولیه برای تحقق اهداف و عملیاتی کردن اقتصاد دیجیتال محسوب کرد. به طور قطع وجود چنین ابررایانه‌ای کشور را در حرکت به سمت داشتن اقتصاد دیجیتالی کمک می‌کند.
این طرح با همکاری دانشگاه امیرکبیر و بخش خصوصی در حال انجام است. این دو بخش در این طرح چه نقشی ایفا می‌کنند؟
در این طرح وظایفی شامل پژوهش و طراحی، مدیریت اجرای زیرپروژه‌ها، پیاده‌سازی و یکپارچه‌سازی اجزای طرح به دانشگاه صنعتی امیرکبیر سپرده شده است. از سوی دیگر قرار است بخش خصوصی علاوه بر سرمایه گذاری، در شناسایی انتظارات و نیازهای کشور، دقیق‌سازی محدوده طرح، مشارکت در اجرای فعالیت‌ها و پروژه ها و زیرپروژه‌ها، ، تأمین و تدارک تجهیزات، مشارکت در پیاده‌سازی، مشارکت در طراحی، پشتیبانی، توسعه و بهره برداری، مشارکت در بازاریابی و عرضه خدمات و در نهایت بهره‌برداری از سرویس‌های سامانه ابررایانه سیمرغ به این طرح کمک کند.
