یکی از ابزارهای آموزش، ابزار ICT (ارتباطات و فناوری اطلاعات) است؛ ابزاری که با آن آموزش الکترونیکی میسر می‌شود و با شیوع کرونا و تعطیلی مدارس بود که نیاز به آموزش الکترونیکی دوچندان احساس شد. هوشمندسازی مدارس نیز در راستای استفاده از ابزار ICT است که محقق می شود.  با اتصال شهرها و بالای 90 درصد روستاها به اینترنت و شبکه ملی اطلاعات در دولت یازدهم و دوازدهم، مدارس نیز با راه‌اندازی شبکه هوشمند مدارس «دانا» به شبکه ملی اطلاعات متصل شده‌اند. با «مشکات اسدی» مشاور امور زنان و توانمندسازی اجتماعی سازمان فناوری اطلاعات و یکی از اعضای تیم اجرایی راه‌اندازی شبکه هوشمند مدارس دانا گفت‌و‌گو کرده‌ایم که می‌خوانید.

 

چرا سازمان فناوری اطلاعات در بحث آموزش ورود کرده است؟

سازمان فناوری اطلاعات تلاش کرده با رویکرد توانمندسازی به موضوع آموزش نگاه کند از این‌رو یکی از رویکردهایش استفاده از ICT ، ابزاری برای آموزش الکترونیکی در کشور است. به عبارتی این سازمان سعی دارد از آموزش با استفاده از ابزارهای ICT و پتانسیل‌های آموزش‌های الکترونیکی کشور حمایت کند بخصوص که با شیوع کرونا و تعطیلی مدارس این روزها استفاده از ابزارهای آموزشی ICT اهمیت بسیار بیشتری پیدا کرده به‌همین دلیل با استفاده از این ابزار و همکاری آموزش و پرورش شبکه هوشمند مدارس«دانا» را راه‌اندازی کرده است.

 

چرا وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بر استفاده از ابزارهای ICT برای عرصه آموزش الکترونیکی تأکید می‌کند؟

دولت به‌دنبال عدالت اجتماعی و آموزشی است. بنابراین در زمانه‌ای که ما در آن زندگی می‌کنیم یکی از مهم‌ترین ابزارها برای عدالت اجتماعی و آموزشی و حتی توانمندسازی در عرصه‌های مختلف، استفاده از ابزار ICT است. در این راستا، برنامه ششم توسعه هم وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را موظف کرده تا با همکاری وزارت آموزش و پرورش و با استفاده از ابزار ICT مدارس را هوشمندسازی کرده و به شبکه ملی اطلاعات متصل کند. به همین دلیل طرح «شبکه هوشمند مدارس دانا» (https://edtech.ito.gov.ir) گامی در جهت اجرای عدالت آموزشی است.

 

شبکه هوشمند مدارس «دانا» چگونه شبکه‌ای است؟

شبکه‌ای است که در آن مدارس به اینترنت و شبکه ملی اطلاعات متصل شده و در کنار آن، کاربرانش که همانا دانش‌آموزان، مربیان و والدین هستند از خدمات اکوسیستم استارتاپی در زمینه آموزش الکترونیکی و دیگر حوزه‌ها بهره‌مند می‌شوند.

 

وزارت ارتباطات در راه‌اندازی این شبکه چه نقشی ایفا می‌کند؟

همانطور که می‌دانید شبکه ملی اطلاعات دارای سه لایه زیرساخت، خدمات و محتواست در همین راستا، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات رویکرد و فعالیت‌های خود را در دو لایه یعنی زیرساخت و خدمات تقسیم‌بندی کرده است. در لایه زیرساخت، نه تنها شهرها بلکه بالای 90 درصد روستاهای بالای 20 خانوار به اینترنت و شبکه ملی اطلاعات بلکه مدارس این مناطق هم با فراهم شدن این زیرساخت به شبکه ملی اطلاعات متصل شده‌اند. به عبارتی باید گفت بیش از 76 هزار مدرسه از 80 هزار مدرسه در کل کشور در مراسمی که با حضور رئیس جمهوری در نیمه مهرماه سال‌جاری برگزار شد، از طریق شبکه هوشمند مدارس دانا به اینترنت و شبکه ملی اطلاعات متصل شدند. فراهم کردن لایه خدمات نیز بر عهده سازمان فناوری اطلاعات و آموزش و پرورش بوده ولی لایه محتوا کلاً بر عهده وزارت آموزش و پرورش است.

 

هدف از ارائه خدمات در شبکه هوشمند مدارس دانا چیست؟

 در لایه خدمات هدف ما حمایت کردن از تقویت اکوسیستم آموزش الکترونیکی در کشور با استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی است تا این بخش را برای کمک به لایه خدمات در حوزه آموزش درگیر کنیم. امروزه جامعه به آموزش الکترونیکی نیاز دارد ولی این روزها با شیوع بیماری کرونا و تعطیلی مدارس و  موسسات آموزشی در کشور نیاز به آموزش الکترونیکی دوچندان شده است. همین موضوع‌ها باعث شده تا ما به‌دنبال استفاده از ظرفیت حداکثری بخش خصوصی در لایه خدمات باشیم در همین راستا، سازمان فناوری اطلاعات به‌عنوان متولی حمایت از اکوسیستم استارتاپی کشور وظیفه دارد تا از شرکت‌های فعال در حوزه آموزش الکترونیکی حمایت کند.

 

در این شبکه استارتاپ‌ها در چه حوزه‌هایی به مدارس و دانش‌آموزان خدمات ارائه می‌دهند؟

طبق مطالعات تطبیقی که از بازارهای دنیا در حوزه آموزش الکترونیکی انجام دادیم، 22 حوزه را شناسایی کردیم که استارتاپ‌ها می‌توانند در این حوزه‌ها فعالیت کنند. شرکت‌هایی که تا امروز شناسایی کردیم و شرکت‌هایی که بعداً به ما می‌پیوندند بر اساس این 22 حوزه تقسیم‌بندی شدند. البته شرکت‌های فعال در این حوزه‌ها قرار است در سه سطح به دانش‌آموزان خدمات ارائه دهند. به‌طوری که در سطح اول آنها به 3 هزار کاربر، در سطح دو به 3 تا 5 هزار کاربر و در سطح سه به 5 تا 10 هزار کاربر و بالاتر خدمات ارائه خواهند داد. استارتاپ‌های فعال در تمام سطوح باید یکسری پروتکل‌ها را که سازمان فناوری اطلاعات در سه حوزه فنی، حریم خصوصی و امنیتی آماده کرده، رعایت کنند ولی شرکت‌هایی که در حوزه لایه محتوا فعال هستند باید مجوزهای لازم را از وزارت آموزش و پرورش و دیگر نهادهای متولی دریافت کرده و پروتکل‌های آنها را رعایت کنند.

 

22 حوزه شامل چه نوع خدماتی است؟

22 حوزه خدمات آموزش الکترونیکی شامل محتوای ایستا (کتاب‌های دیجیتال، محتواهای آموزش الکترونیکی برای اولیا و مربیان و...)، خدمات ایمیل دانش‌آموز، مدیریت (نرم افزار سیستم مدیریت یادگیری و آزمایشگاه‌ها، داشبورد مدیریتی برای والدین، مربیان، مدیران مدارس و...)، رسانه پویا (تولید محتواهای آموزشی چندرسانه‌ای ویدیو انیمیشن، بازی‌های آموزشی، پیام رسان دانش‌آموزی، آزمون تحصیلی، مسابقات الکترونیکی و...) و بهبود مستمر مربیان (ابزارهای کمک آموزشی معلمان، ابزارهای فناوری اطلاعات کاربردی برای شناسایی و ایجاد امکان ظرفیت‌های موجود و...) است و تاکنون بیش از 200 استارتاپ فعال در این حوزه‌ها شناسایی شده‌اند.

 

بحث هوشمندسازی مدارس سال هاست مطرح بوده چرا این شبکه امسال راه‌اندازی شد؟

بله درست است ولی در دولت یازدهم و دوازدهم، قبل از شیوع بیماری کرونا و تعطیلی مراکز آموزشی، هوشمندسازی مدارس مطرح بود و ما در حال انجام اقدام‌های لازم در این زمینه بودیم، چرا که در دولت تدبیر و امید ماده 69 قانون برنامه ششم توسعه وزارت ارتباطات را مکلف کرده تا با همکاری وزارت آموزش و پرورش هوشمندسازی مدارس را پیاده‌سازی کند بنابراین نقشه راهی برای اجرایی کردن این طرح تدوین کرده بودیم. به عبارتی رویکرد ما در طرح شبکه هوشمند مدارس دانا رویکرد مدرسه محور، توانمندسازی مدارس و رویکردی پایدار است به‌همین دلیل از مدت‌ها قبل اتصال مدارس به اینترنت و هوشمندسازی و حمایت از شرکت‌های زیست بوم آموزش الکترونیکی بر اساس نیاز مدارس و دانش‌آموزان و والدین در دستور کار بود و حتی با همکاری اپراتورها مودم در اختیار مدارس قرار گرفت ولی شیوع بیماری کرونا و تعطیلی مدارس باعث شد تا کارها سرعت بیشتری بگیرد.

 

راه‌اندازی شبکه هوشمند مدارس دانا چقدر توانسته در شرایط کرونایی مؤثر واقع شود؟

به‌هرحال اگر لایه زیرساخت اینترنت و شبکه ملی اطلاعات در کشور راه‌اندازی نشده بود، امروز هوشمندسازی مدارس نیز وجود نداشت بواسطه همین اتصال 90 درصدی کشور به شبکه ملی اطلاعات است که اساساً امروز ما می‌توانیم در لایه خدمات و محتوای آموزش الکترونیکی بحث کنیم. قبول داریم که هنوز در این مسیر نواقصی وجود دارد ولی به مرور رفع و کیفیت‌ها نیز ارتقا خواهد یافت.

 

وقتی از معلمان درباره شبکه دانا یا برخی فعالان سؤال می‌کنیم آن را نمی‌شناسند علت چیست؟

چون فعلاً مدارس به‌لحاظ زیرساختی به اینترنت و شبکه ملی اطلاعات متصل شده‌اند و هنوز اتصال خدمات هم مکانی و معرفی کسب و کارهای حوزه آموزش الکترونیکی به بخش کاربران که همانا معلمان، دانش‌آموزان و والدین هستند، عملیاتی نشده و کاربران هنوز درگیر این بخش نشده‌اند. حال که زیرساخت فراهم است ما در حال تلاش هستیم تا در لایه خدمات از اکوسیستم آموزش الکترونیکی حمایت کنیم. جامعه مخاطب ما نیز دانش‌آموزان، معلمان و مدارس هستند تا آنها با تنوعی از بازیگران در این حوزه آشنا شوند. بعد از آن وزارت آموزش و پرورش است که تصمیم می‌گیرد این بازیگران در کنار شبکه شاد فعالیت کنند یا خیر. خدمات شناسایی شده را آموزش و پرورش باید به مخاطبان برساند.

 

«شبکه دانا»، (edtech.ito.gov.ir) شبکه‌ای مختص کودکان و نوجوانان یا به عبارتی دانش‌آموزان است که با محوریت دسترسی به محتوای آموزشی و خدمات باکیفیت، ارزان، ایمن و دارای امنیت داده‌ها و متضمّن حریم خصوصی است که از سوی سازمان فناوری اطلاعات راه‌اندازی و اواسط مهرماه از سوی رئیس جمهوری افتتاح شد. بیش از 76 هزار مدرسه به این شبکه متصل شده‌اند تا از محتوا و خدمات ویژه دانش‌آموزی استفاده کنند. بعد از گذشت یک ماه از راه‌اندازی، نظر فعالان حوزه محتوای کودک و نوجوان را درباره این شبکه جویا شدیم.

شبکه‌ای با محتوای اختصاصی

مسعود نظری منش نایب رئیس انجمن مجمع ناشران دیجیتال کودک و نوجوان اعتقاد دارد وجود و راه‌اندازی شبکه دانا اقدام مثبت و خوبی است، شبکه‌ای که چارچوبش محدود به دانش‌آموزان بوده و آنها را به یک شبکه خاص متصل می‌کند واین یک اقدام بسیار عالی است.

نظری منش با بیان اینکه من نه تنها فعال در حوزه محتوای کودک و نوجوان، بلکه پدر فرزندی هستم که این روزها به‌دلیل شیوع بیماری کرونا و آموزش مجازی بیش از قبل با اینترنت و فضای مجازی درگیر است، افزود: شبکه اینترنت که همه در حال استفاده از آن هستند دارای تهدید و فرصت است اما تهدیدات آن برای کودکان بیشتر است. با اینکه بیشتر خانواده‌ها از دسترسی به محتواهایی که مناسب سن کودکان آنها نیست، جلوگیری می‌کنند ولی باز امکان دسترسی به محتواها در این فضا وجود دارد و از سوی دیگر کنترل بسیار دشوار است. بنابراین فراهم کردن محیطی امن و ایمن و با محتوای خاص برای کاربران کودک و نوجوان بسیار مهم بوده و یکی از اولویت‌ها محسوب می‌شود.

وی در ادامه گفت: با اینکه گفته می‌شود بخش خصوصی در این شبکه فعال است اما تولیدکنندگان محتوای بخش خصوصی تنها نامی از شبکه دانا شنیده‌اند و هیچ اطلاعی درباره شرایط و پروتکل‌های آن و آیین نامه‌هایش ندارند، حتی نمی‌دانند متولی آن کیست. آیا متولی تنها در بخش فنی و قانونگذاری نقش دارد واینکه فعالان تولید محتوای کودک و نوجوان بخش خصوصی چگونه می‌توانند به این شبکه متصل شده و محتوای مخصوص دانش‌آموزان را ارائه دهند.

این فعال حوزه تولید محتوای دیجیتالی کودک و نوجوان افزود: برای اینکه بتوان در این شبکه محتواهای خوبی را به دانش‌آموزان ارائه داد بهتر است سازو کار و استراتژی‌ها و راهبردهایی برای همکاری تولیدکنندگان محتوای بخش خصوصی تعیین شود چرا که بخش خصوصی محتواهای خوبی در این زمینه تولید کرده و حتی شرکت‌های فعال در این حوزه نه تنها از مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد مجوز و پروانه نشر دارند، بلکه محصولات خوبی را هم به ثبت رسانده‌اند و بر آنها کنترل و نظارت می‌شود.

وی افزود: با راه‌اندازی کارگروه‌ها و اطلاع‌رسانی منسجم، بخش خصوصی می‌تواند خود را به الزامات شبکه دانا برساند البته باید امکان پرداخت و تزریق یارانه های عرضه شده به محصولات دولتی نیز برای بخش خصوصی میسر شود تا به غنای محتوای قابل عرضه در این شبکه کمک کند.

فراهم کردن محتوای غنی

علی محمدپور دیگر فعال حوزه تولید محتوای دیجیتال کودک و نوجوان نیز اعتقاد دارد که راه‌اندازی شبکه‌ای مختص دانش‌آموزان روی بستر شبکه ملی اطلاعات یک نیاز و ضرورت است که بدرستی انجام شده است. محمدپور به «ایران» گفت: در واقع مدارس و دانش‌آموزان در بستر شبکه ملی اطلاعات، به شبکه دانا که فضا و بستری داخلی و ایرانی است متصل می‌شوند. به نظر می‌رسد در این شبکه لیست سفیدی از محتواها قرار دارد که دسترسی به آنها رایگان یا ارزان‌تر است و به نیاز مخاطب در حوزه‌های سنی و موضوعی آموزش پاسخ می‌دهد. وی معتقد است دسترسی رایگان به شبکه دانا اقدام درستی است، چرا که خیلی از خانواده‌ها توانایی خرید شارژ تلفن و اینترنت  ندارند.

محمدپور گفت: دانش‌آموزان باید بتوانند از طریق یک سیم کارت حتی بدون شارژ ارتباطی و بسته‌های اینترنتی هم به این شبکه متصل شده و از محتواهای این بستر استفاده کنند. دسترسی به لیست سفید محتواها اگر پولی باشد جواب نمی‌دهد، چون به محتواهای دیگر هم در اینترنت بین المللی دسترسی دارند بنابراین ترجیح می‌دهند از این محتواها استفاده کنند. وی با بیان اینکه این شبکه بتازگی راه‌اندازی شده است و فعلاً نمی‌توان نظر داد، افزود: ولی برای اینکه این شبکه کارایی مفیدی داشته باشد نباید تنها درگاهی برای دسترسی به برخی اپلیکیشن‌ها مانند شبکه شاد و تعداد محدودی از محتواها در مدارس باشد. برای اینکه دانش‌آموزان فقط از محتواهای شبکه دانا استفاده کنند باید محتوای دیجیتالی کودک و نوجوان را بسیار غنی و گسترده کرد به طوری که دیگر نیازی به استفاده از محتواهای خارج از این شبکه نداشته باشند. محمدپور گفت: صرف تهیه یک لیستی از محتواها، عاملی برای جذب دانش‌آموزان نخواهد بود و باید ارتباط دوسویه‌ای با بخش خصوصی برقرار شود تا این پروژه به شکست نینجامد. وی افزود: تجربه نشان داده است وقتی دولت بستری را ایجاد می‌کند معمولاً با بخش خصوصی ارتباط خوبی نگرفته و تعامل برقرار نمی‌کند به همین دلیل بستر ایجاد شده عملکرد موفقی ندارد.

وی افزود: بخصوص آموزش و پرورش رابطه خوبی با بخش خصوصی برقرار نمی‌کند حتی ممیزی‌های وزارت ارشاد بر محتواهای دیجیتالی را نیز قبول ندارد به همین دلیل باید دولت نگرش خود را تغییر دهد تا این شبکه در ارائه محتواهای گسترده به صورتی که تمام نیازهای دانش‌آموزان را برآورده کند، موفق عمل کند. این کارشناس معتقد است، بهتر است استراتژی محتوا را با حضور نهاد ناظر و سیاستگذار کلان برای 5 تا 10 سال آینده از هم اکنون برنامه‌ریزی کرده و طبق آن رفتارهای سختگیرانه و فرآیندهای طولانی را نیز کم کنیم تا بخش خصوصی نیز بتواند به این شبکه ورود کند تا بازدهی آن بالا برود.

محمدپور گفت: به هر حال مسیر دولتی دارای مخاطبان زیادی است ولی بخش خصوصی در این مسیر شکننده است و از این‌رو بازار خرد را ترجیح می‌دهد پس بهتر است مسیر ورود بخش خصوصی را به این شبکه با ارتباط و تعامل دوسویه برای ماندگاری کاربرانش در این فضا بیشتر کنیم.

تعامل بیشتر با بخش خصوصی

حسین محمودی دیگر فعال حوزه محتوای دیجیتالی کودک و نوجوان نیز معتقد است طبق گفته مسئولان سازمان فناوری اطلاعات این شبکه امکان داشتن ترافیک رایگان، دسترسی به محتوای رایگان یا ارزان را دارد از این‌رو به نظر می‌رسد که شبکه‌ای مفید باشد بخصوص که محیطی ایمن، پاک و با امنیت و کیفیت بالا را می‌خواهد برای دانش‌آموزان فراهم کند.

 محمودی افزود: چون یک ماه است از راه‌اندازی این شبکه می‌گذرد ولی فعلاً اول راه است نمی‌توان درباره عملکرد آن نظر داد ولی از آنجایی که این شبکه به مدارس متصل شده است به هر حال محل خوبی برای ارائه محتوا و خدمات ویژه به دانش‌آموزان خواهد بود بخصوص برای مناطق کم برخوردار کشور و روستاها که به محتواهای کمی دسترسی دارند. وی با بیان اینکه داشتن اینگونه شبکه‌های خاص دانش‌آموزان و مدارس در دنیا هم مرسوم است، گفت: مثلاً انگلستان یکی از کشورهایی است که در داشتن شبکه آموزش اختصاصی دانش‌آموزان پیشرو است؛ یا کشور ایرلند نیز چنین شبکه‌ای را داراست یا  امریکا شبکه‌ای اختصاصی مختص دانشگاه‌ها دارد که مدارس هم می‌توانند به این شبکه متصل شوند. این فعال حوزه کودک و نوجوان معتقد است که این شبکه را باید برای ماندگاری کاربران آن در این فضا، با ارائه محتوای غنی و خدمات خوب و گسترده فراهم کنیم.

محمودی در ادامه گفت: دانش آموزان تمایلی برای استفاده از شبکه‌ای که دارای محتواهای متنوع اختصاصی آنها نباشد، نخواهند داشت و به شبکه سراسری اینترنت مراجعه کرده و سعی می‌کنند در آنجا به‌دنبال آنچه می‌خواهند بگردند بنابراین برای ارتقای محتوای این شبکه باید از بخش خصوصی بیشتر کمک گرفت و تعامل گسترده‌ای با این بخش ایجاد کرد تا با همکاری آنها بتوان محتوای غنی برای دانش‌آموزان فراهم کرد تا این محیط امن و پاک را به هر محیط دیگری ترجیح دهند.

 

معاون فناوری ونوآوری وزارت ارتباطات گفت: طرح رایگان‌سازی تعرفه ترافیک آموزش مجازی مراکز دانشگاهی و حوزوی برای تمامی سامانه‌های آموزشی از سوی نهادهای متولی امر آموزش (وزارت‌ عتف، دانشگاه آزاد و حوزه‌های علمیه)، انجام شده است.

 

 

مخاطبان موضوع « اختصاص بسته جدید اینترنت رایگان برای تعطیلات کرونایی» را مطرح کرده و خواستار گفت وگو با مسئولان شدند که خبرنگاران نیز برحسب وفای به عهد این موضوع را در دستور کار قرار دادند.

 

ستار هاشمی معاون فناوری ونوآوری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت: نظر به اهمیت امر آموزش و اعتقاد راسخ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مبنی ‌بر اهمیت آن، به‌عنوان یکی از مهمترین ارکان توسعه پایدار و ترقی کشور، در دوران همه‌گیری ویروس کرونا، وزارت متبوع در راستای ایفای نقش و وظیفه مدنی خود در رابطه ‌با تسهیل امر آموزش، مفتخر به اجرای اقدامات قابل توجهی است.

 

وی افزود: طرح رایگان‌سازی تعرفه ترافیک آموزش مجازی مراکز دانشگاهی و حوزوی برای تمامی سامانه‌های آموزشی اعلام شده از سوی نهادهای متولی امر آموزش (وزارت‌های عتف و بهداشت، دانشگاه آزاد و حوزه‌های علمیه)، در دستور کار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است که در این راستا، به‌ منظور تسهیل در ثبت برخط درخواست‌ها، سامانه‌ای به آدرس «https://www.ict.gov.ir/fa/unitraffic»، توسط وزارت ارتباطات وفناوری اطلاعات راه‌اندازی و تا تاریخ ۱۰ آبان  امکان ثبت‌ اطلاعات در آن فعال بود. پس‌از ثبت اطلاعات سامانه‌های آموزشی، صحت‌سنجی، اصلاح و تکمیل اطلاعات واصله، انجام و رایگان‌سازی تعرفه ترافیک آن‌ها انجام شده‌ است.

 

هاشمی تصریح کرد: در حال حاضر، بخش ثبت مشکلات سامانه ثبت‌نام کماکان فعال است و تیم‌های کارشناسی وزارت متبوع نیز رسیدگی به موضوعات ثبت‌شده را در دستور کار دارند. اساتید و دانشجویان ، ذینفعان این طرح محسوب می‌ شوند.