بررسی طرح صیانت از فضای مجازی: پروژه افزایش محدودیت اینترنت در کشور

پس از برگزاری کمیسیون مشترک بررسی طرح صیانت از فضای مجازی، قصد داریم با نگاهی دقیق‌تر، بندها و مواد این طرح را مورد بررسی قرار دهیم.

اگر به روند تهیه، تنظیم و تصویب قانون بزرگ و تاثیرگذاری مانند طرح صیانت کاربران از فضای مجازی نگاه کنید، احتمالا دلیل شرایط امروزی جامعه و مشکلات جوانان را درک خواهید کرد. زمانی که افراد کارنابلد و غیرمتخصص، تصمیماتی خواهند گرفت که به نارضایتی مردم از اوضاع کشور منتهی می‌شود.

متاسفانه در حوزه فناوری و تحول دیجیتال همواره شاهد تصمیمات غیرکارشناسی و آسیب‌زننده‌ای هستیم که نه تنها دست‌اندازی در مسیر رشد و توسعه تحول دیجیتال کشور است، بلکه باعث از دست رفتن ظرفیت‌‌ها و پتانسیل‌های موجود در کشور همانند نیروی متخصص جوان می‌شود. اتفاقی که نتیجه آن را می‌توان در حجم گسترده مهاجرت نیروی متخصص از کشور یافت.

داستان، داستانی تکراری است، داستانی که از سال‌ها پیش نمونه‌های متعدد آن را در فیلترینگ، ایجاد محدودیت‌ها، ممانعت با حضور فناوری‌های نوین مانند ارزهای دیجیتال و حالا در طرح صیانت می‌بینیم. عده‌ای که خود را نماینده مردم می‌دانند و با دانش و مدیریت خود تاکنون در این حوزه کمکی به ایران نکرده‌اند، دور هم جمع می‌شوند تا برای چیزی که به صلاح مردم است، تصمیم بگیرند.

البته جالب است که مردم هیچ کدام از این نمایندگان خود را نمی‌شناسند و مشخص نیست این افراد از کجا تعیین و انتخاب شده‌اند، البته عده‌ای از این افراد نمایندگان مجلس هستند که حالا برای تمام کشور و البته نسل‌های آینده تصمیم می‌گیرند.

موضوع طرح صیانت اتفاقی است که بسیاری از مسئولین از سال‌ها پیش به دنبال اجرای آن بودند، طرحی که در یک کلام برای ایجاد محدودیت و کنترل همه‌جانبه بر فضای مجازی کشور اعمال می‌شود. اجرای این طرح آرزوی دیرینه بسیاری از افراد است که آزادی در فضای مجازی به ضرر آن‌هاست و شاید منافع آن‌ها را به خطر انداخته یا به خطر می‌اندازد.

به هر شکل یکی از مهم‌ترین تاثیرات فضای مجازی در کشور، افزایش مطالبه‌گری، فاش شدن انواع فساد‌های مالی و گسترش شفاف‌سازی است. البته هیچکس منکر آن نمی‌شود که فضای مجازی، تهدید‌های متعدد فرهنگی به ویژه برای نسل نوجوان و جوان را به همراه دارد اما همه می‌دانیم که راهکار مقابله با این تهدید‌ها، فرهنگ‌سازی است و نه اعمال محدودیت، اما از آنجا که مسئولین ما ذوق و خلاقیت فرهنگ‌سازی را ندارند، ترجیح داده‌اند که کلا حصاری دور اینترنت در ایران بکشند و خیلی راحت همه چیز را حل کنند.

هرچند همین حالا نیز به این نداهای مغایر، توجهی نمی‌شود، در خصوص همین طرح صیانت بیش از یک میلیون نفر (که اکثر آن‌ها مدیران و صاحبان کسب و کارها بودند) در یک کارزار اینترنت شرکت کردند و امضا کردند که ما با اجرای این طرح مخالف هستیم، اما آبی از آب تکان نخورد و هیچ‌کدام از وعده‌های مسئولین مبنی بر اصلاح این طرح نیز تاکنون اجرایی نشده است.

حجم گسترده‌ مخالفت‌ها و اعتراضات به این طرح از طرف مردم و کارشناسان دلیلی واضح دارد: این طرح به نفع مردم نیست، این طرح محدود کننده است و به بسیاری از کسب‌و‌کارهای آنلاین ضرر می‌زند، این طرح تکرار طرح‌های شکست خورده قدیمی مانند طرح حمایت از پیام‌رسان‌ها یا تولید گوشی داخلی است که تنها و تنها موجب از بین رفتن سرمایه بیت‌المال و افزایش بی‌اعتمادی نسبت به پلتفرم‌ها و کالاهای ایرانی شده است.

برای بررسی دقیق‌تر طرح صیانت و اتفاقی که قرار است رخ دهد، تنها کافیست بندها و ماده‌هایی از این طرح را با یکدیگر بررسی کنیم تا بدون در نظر گرفتن حواشی منفی پیرامون این طرح، به طور واقعی و منطقی قوانینی را که در شرف تصویب شدن هستند، با یکدیگر بررسی کنیم، با آی‌تی‌رسان همراه باشید:

خداحافظی با گوگل، اینستاگرام و غیره

مسئولین به دنبال آن هستند تا همانند بسیاری از کشورهای مطرح، با شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های بزرگ مانند گوگل، فیسبوک، اینستاگرام، توییتر و غیره همکاری داشته باشند و این پلتفرم‌ها به صورت قانونی در کشور با حضور نماینده رسمی و با تابعیت از قوانین ایران فعالیت کنند.

این اتفاق در بسیاری از کشورهای دنیا رخ داده و به عنوان مثال یک سرویس مانند توییتر، محتوایی به کاربران ترکیه‌ای نشان می‌دهد که بر اساس قوانین این کشور باشد. اما نه ما یک کشور پیشرفته و دارای ثبات هستیم که بتوانیم با شرکت‌های مطرح جهان همکاری کنیم و نه قوانین ما استانداردهای لازم برای این همکاری را دارد.

نمونه این اتفاق در داستان همکاری ایران با تلگرام رخ داد. همانطور که می‌دانید ایران با شرکت تلگرام همکاری مناسبی داشتند و حتی قرار بود برخی از سرور‌های تلگرام به کشور منتقل شود، اما این همکاری به دلیل یک کانال سیاسی در این پیام‌رسان منحل شد. این عدم ثبات و تصمیمات لحظه‌ای به ویژه بعد از تغییر دولت‌ها، باعث می‌شود که هیچ پلتفرمی حاضر با همکاری با ما نباشد، دقیقا اتفاقی که برای برندهای مختلف افتاده و به دلیل عدم ثبات سیاسی و اقتصادی، بازار ایران را ترک کردند.

در عین حال مسئولین ما همواره به دنبال آن هستند تا راه خود را بروند و حاضر به پذیرش استانداردهای جهانی نیستند، در این حال به ویژه در خصوص آزادی بیان و حریم خصوصی کاربران هیچ شرکتی حاضر به همکاری با مسئولین ایرانی نخواهد بود و تصور این که یک روز اینستاگرام و فیسبوک حاضر به پذیرفتن شرایط ایران می‌شوند و به طور رسمی در کشور فعالیت خواهند داشت، محال است.

بنابراین ما به طور کامل باید قید این شرکت‌ها را بزنیم، هرچند طراحان طرح صیانت اعلام کرده‌اند که در صورتی که گوگل و دیگر شرکت‌های خارجی به ایران نیایند جایگزینان زیادی برای آن‌ها وجود دارد، حتی اسکایپ را به‌عنوان جایگزین اینستاگرام معرفی کرده‌اند در صورتی که این دو پلتفرم اصلا ارتباطی به یکدیگر ندارند!

حسین میرزایی نماینده اصفهان: جایگزین‌های زیادی برای اینستاگرام و واتساپ وجود دارد. کیو کیو و اسکایپ جایگزین خوبی برای اینستاگرام هستند. مطمئن باشید مردم به ما اعتماد می‌کنند و اینستاگرام را زمین خواهیم زد.

هواوی جایگزین سامسونگ می‌شود؟

در طرح صیانت به این نکته اشاره شده که کمیسیون می‌تواند عوارض ورودی دستگاه‌های الکترونیکی هوشمندی را که برنامه‌های پایه کاربردی بدون مجوز را به صورت پیشفرص نصب کرده‌اند، تا 35 درصد افزایش دهد. این تبصره برای کنترل بازار کشور و مدیریت تجهیزات صورت گرفته تا در نهایت اقلام ورودی با برنامه‌های پیشفرض غیرقانونی مانند گوگل، قیمت‌شان افزایش پیدا کند و اقلامی با برنامه‌های پیشفرض تایید شده، مجوز ورودی کمتری داشته باشند.

به این ترتیب برندی مانند سامسونگ که گوشی‌های اندرویدی دارد ممکن است با افزایش قیمت 35 درصدی مواجه شود ولی گوشی‌های هواوی بدون برنامه‌های گوگل و با برنامه‌های جایگزین چینی با درصد ورودی پایین‌تر به بازار کشور بیایند.

پایان کار سرویس‌های خارجی در ایران

اما در صورتی که شرکت‌های خارجی به کشور وارد نشوند چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ در این صورت علاوه بر حمایت گسترده و ویژه از پلتفرم‌های داخلی، ما به سراغ پلتفرم‌های چینی و روسی خواهیم رفت. همانطور که می‌دانید ایران با روسیه و چین از نظر سیاسی همکاری مطلوبی دارد و پلتفرم‌های این دو کشور می‌توانند نظر مثبت مسئولین ایرانی از نظر اعمال محدودیت‌ها و نظارت همه‌جانبه را برآورده کنند، در واقع اکثر پلتفرم‌های چینی و روسی در حال حاضر هم همین مسئولیت را در کشور خود دارند.

اما قضیه به اینجا ختم نمی‌شود، با بررسی طرح صیانت متوجه می‌شوید که در آن حرفی از مسدودسازی به میان نیامده، یعنی گوگل و اینستاگرام و امثالهم اگر به ایران نیامدند و قوانین ما را قبول نکردند، فیلتر نمی‌شوند اما بلایی برسرشان می‌آید که حتی بدتر از فیلترینگ است.

در فصل هفتم این طرح آورده شده که اگر پلتفرم‌ها و ارائه دهنده خدمات مجازی (چه داخلی و چه خارجی) از قوانین پیروی نکنند با محدودیت‌هایی مواجه می‌شوند. این محدودیت‌ها برای پیام‌رسان‌های داخلی مواردی همچون محدودیت در جذب کاربر، جریمه نقدی، تعلیق شدن از فعالیت، محدودیت در تبلیغات و در نهایت اعمال تعرفه ترجیحی و اعمال خط مشی ترافیکی است.

اکثر این موارد برای پلتفرم‌های خارجی قابل اجرا نیست، اما گزینه آخر یعنی اعمال خط مشی ترافیکی همان نکته قابل تامل در این طرح است، درواقع تمامی پلتفرم‌های خارجی اگر قوانین ما را قبول نکنند، فیلتر نمی‌شوند بلکه ظرفیت ترافیک آن‌ها کاهش می‌یابد و شما با کندی شدید اینترنت هنگام استفاده از این اپ‌ها و سرویس‌ها مواجه می‌شوید، در نتیجه استفاده از این برنامه‌ها عملا غیرممکن می‌شود.

درواقع دیگر با وی‌پی‌ان و ابزارهای مشابه هم امکان دور زدن فیلترینگ وجود ندارد و به اصطلاح شیرفلکه از منبع قطع می‌شود، در این حالت اپلیکیشن یا سرویس خارجی فیلتر نیست اما با کندی بسیار شدید اینترنت کار می‌کند که در اصل به معنای از کار افتادن آن است.

ممنوعیت تبلیغ و استفاده دستگاه‌های دولتی از سرویس‌های خارجی

البته تضعیف سرویس‌های خارجی به اینجا ختم نمی‌شود، در طرح صیانت هر گونه استفاده دستگاه‌های اجرایی و مقامات از خدمات فضای مجازی خارجی و تبلیغ در آنها ممنوع است، همچنین دستگاه‌های اجرایی موظفند طبق مصوبات کمیسیون عالی، خدمات عمومی و دولت الکترونیکی خود را بر بستر خدمات فضای مجازی داخلی دارای مجوز ارائه نمایند. از طرفی هرگونه تبلیغ، ترویج و اشاعه خدمات فضای مجازی فاقد مجوز از طریق صداوسیما، رسانه‌های دولتی، رسانه‌هایی که به نحوی از بودجه عمومی استفاده می‌کنند و دستگاه‌های اجرایی ممنوع است.

به این ترتیب حتی نمی‌توان از اینستاگرام و گوگل در تلویزیون و دستگاه‌های دولتی نام برد، مگر زمانی که می‌خواهید از این سرویس‌ها انتقاد کنید.

بخش خصوصی نیز ضعیف‌ می‌شود

یکی از نکات مهم در بررسی طرح صیانت آن است که مدیریت جزء و کل شبکه ارتباطی به گروه‌های دولتی واگذار می‌شود و بخش خصوصی عملا به کنار می‌رود. در طرح صیانت اعلام شده که ایجاد، نگهداری و بهره‌برداری از گذرگاه‌های مرزی (مجموعه نقاط اتصال شبکه ارتباطی خارج از کشور به داخل و بالعکس که از طریق آنها تبادل داده جریان است) توسط بخش خصوصی و غیر دولتی بعد از لازم الاجرا شدن این قانون ممنوع است و هر گونه تخلف از آن در حکم تصرف در اموال دولتی است. کارگروه مدیریت گذرگاه مرزی موظف است ظرف مدت شش ماه بعد از لازم الاجرا شدن این قانون نسبت به انتقال دسترسی‌های بخش خصوصی به بخش دولتی که پیش از تصویب و لازم الاجرا شدن قانون وجود داشته، اقدام کند.

درواقع قرار است مدیریت همه چیز توسط دولت انجام شود، یعنی همان رویای قدیمی که مسئولین داشتند. دیگر بدون نظارت دولت هیچ بیت داده‌ای به کشور وارد نخواهد شد.

بر اساس این طرح، قدرت و میزان اختیارات دولت و دستگاه‌های حکومتی افزایش یافته و به این ترتیب تاثیر و نفوذ بخش خصوصی و مردم بر روی این حکمرانی کاهش می‌یابد. به این شکل فضایی کاملا یک طرفه و بدون نفوذ ایجاد خواهد شد و مدیریت بر روی کل فضا به عده‌ای محدود سپرده می‌شود.

استفاده از فیلترشکن جرم است

در طرح صیانت هرگونه فعالیت تجاری در زمینه تولید، توزیع، تکثیر و عرضه غیرمجاز نرم افزارها یا ابزارهای دسترسی بدون پالایش (مانند وی‌پی‌ان و فیلترشکن) ممنوع بوده و مرتکب، به حبس و جزای نقدی درجه شش محکوم می‌شود. انتشار عمده اینگونه نرم افزارها یا ابزارها ولو به قصد غیرتجاری نیز مشمول این ماده است. کمیسیون عالی مصادیق “انتشار عمده” را تعیین و اعلام خواهد نمود. وزارت ارتباطات مکلف است بطور مستمر و موثر این نرم‌افزارها را شناسایی و غیرقابل استفاده نماید.

بر این اساس هر نوع دسترسی به شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده ممنوع خواهد شد و قرار است به طور جدی جلوی استفاده از فیلترشکن‌ها گرفته شود. طبق گفته برخی از طراحان این قانون، قرار است وی‌پی‌ان‌های دولتی تهیه و در اختیار گروه‌های دارای تایید مانند رسانه‌ها و یا دانشگاه‌ها قرار بگیرد که به این ترتیب هم امکان مدیریت و بازرسی استفاده کنندگان از فیلترشکن‌ها افزایش می‌یابد و هم این نوع دسترسی به صورت محدود تنها به برخی از بخش‌های جامعه داده می‌شود و دیگر در اختیار عموم مردم نخواهد بود.

صدیف بدری نماینده اردبیل: تصویب طرح صیانت به منزله چوب حراج بر سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی است. این طرح باید در صحن عمومی و در مقابل دیدگان ملت بررسی و به رای گذاشته شود. مجلس ۲۹۰ نماینده دارد، نه ۱۸ نفر!

طرح صیانت در دست بررسی نهایی

طرح صیانت به تصویب نزدیک شده است، این طرح ماده‌های مختلفی دارد، در این قانون برنامه‌های متعددی برای حمایت از تولید محتوای داخلی شده که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به پرداخت حق السهم ارائه دهندگان خدمات فضای مجازی داخلی و تولید کنندگان محتوای داخلی در آنها از محل وجوه حاصل از فروش ترافیک اشاره کرد. با این قانون تولید کنندگان محتوا، بر اساس مقدار ترافیک کاربرانشان می‌توانند درآمد داشته باشند. البته با بررسی کلی این تبصره متوجه می‌شویم که این طرح تشویقی مانند دیگر مزایای طرح صیانت همانند راضی شدن به یک لنگه کفش در بیابان است.

زمانی که مدیریت کل اینترنت و فضای ارتباطی کشور در دست چند سازمان باشد، و محدودیت‌های مختلف از جمله عدم دسترسی به سرویس‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی صورت بگیرد، کسب‌و‌کارهای مختلفی که بر همین اساس رشد و توسعه پیدا کرده‌اند متلاشی خواهند شد، حال در این وضع، سرعت بالای اینترنت برای داده‌های مدیریت شده داخلی و کسب درآمد در فضای محدود شده چه مزیتی برای کاربر دارد؟!

طرح صیانت توسط مردم به هیچ وجه قابل قبول نیست. این طرح حاصل درماندگی مسئولین از فرهنگ‌سازی و ساخت سرویس‌ها و پلتفرم‌های موفق داخلی‌ست. با این طرح مردم مجبور به استفاده از سرویس‌های ایرانی می‌شوند، اتفاقی که در زمان داشتن حق انتخاب هرگز رخ نداد و در حال حاضر حتی تلگرام فیلتر شده بیشتر از تمامی پیام‌رسان‌های بومی در کشور طرفدار دارد.

نوشته بررسی طرح صیانت از فضای مجازی: پروژه افزایش محدودیت اینترنت در کشور اولین بار در اخبار فناوری و موبایل پدیدار شد.