«اولین مرکز تبادل داده (IXP) بین‌المللی ایران در منطقه ویژه اقتصادی پیام، آماده ورود به مدار فعالیت شد.» این خبر را وزیرارتباطات و فناوری اطلاعات در رشته توئیتی اعلام کرد. خبری که نشان از عملیاتی شدن «رفع انحصار» مهمترین زیرساخت واردات اینترنت تا مردادماه سال‌جاری بعد از سال‌ها حرف و حدیث در کشور دارد. به گفته وزیر ارتباطات تمام اشخاص حقوقی ایرانی با داشتنAS Number مستقل، مجاز به اتصال و تبادل ترافیک بر بستر IXP هستند. بنابراین تمام صاحبان محتوا، پلتفرم‌ها، پیام‌رسان‌ها و فراهم‌کنندگان خدمات پایه کاربردی شبکه ملی اطلاعات می‌توانند با اتصال به مراکز IXP برای تبادل و peering پهنای باند محتوای خود با دارندگان پروانه یا سایر اشخاص اقدام کنند. کارشناسان حوزه اینترنت درباره برداشتن اولین گام رفع انحصار به «ایران» می‌گویند.
ارائه اینترنت ارزان و باکیفیت
علی توسلی قائم مقام کمیسیون اینترنت سازمان نظام صنفی کشور (نصر) معتقد است باید ایده شکستن احتمالی انحصار شرکت زیرساخت را به فال نیک گرفت.
توسلی گفت: آنچه درباره رفع انحصار مرکز تبادل داده‌های بین‌المللی اعلام شده، هنوز چندان روشن نیست و باید منتظر عملیاتی شدن پروژه بود. از سوی دیگر ایده شکستن احتمالی انحصار شرکت ارتباطات زیرساخت راه چندان ساده‌ای نخواهد بود و مشخص هم نیست که دولت آینده در این زمینه کدام راهبرد کلان و سیاست را پیگیری خواهد کرد.
وی با بیان اینکه سال هاست بخش خصوصی و اپراتورها آمادگی و تمایل خود را برای ورود به این حوزه اعلام کرده‌اند، افزود: با توجه به اینکه ارائه سرویس در شبکه‌های موجود که غالباً هم شبکه‌های چندان پکپارچه و مستقلی نیستند، باید پهنای باند خود را از فروشنده انحصاری تهیه کنند که کیفیت سرویس آن نیز در اختیار خود آنها نیست و به طور منطقی مشکلات ارائه سرویس باکیفیت را دوچندان می‌کند.
توسلی معتقد است چنانچه اپراتورها در این زمینه از استقلال عمل برخوردار بوده و خود قادر باشند با واردات، پهنای باند مورد نیاز خود را تأمین کنند، به طور قطع دو مزیت خواهد داشت.این کارشناس اینترنت در ادامه گفت: اولین مزیت آن این است که کیفیت سرویس کنترل شده و قیمت رقابتی می‌شود و خرید براساس قیمت واقعی صورت می‌گیرد. مزیت دیگر احتمالی هم می‌تواند امکان همکاری نزدیک‌تر اپراتورها در زمینه تأمین ارزان‌ترین و باکیفیت‌ترین حجم و مسیر تأمین پنهای باند مورد نیازشان را فراهم کند.
وی افزود: در بسیاری کشورها اپراتورها دارای شبکه‌های مستقلی هستند و پهنای باند مورد نیاز خود را هم به‌صورت مستقل تأمین می‌کنند ولی در کشور ما در چشم‌انداز کوتاه مدت به نظر نمی‌رسد که گذار به این مرحله عملیاتی اتفاق بیفتد ولی می‌تواند به‌عنوان گامی مؤثر برای رفع انحصار تأمین پهنای باند، کمک کننده باشد. از سوی دیگر می‌تواند بازار واقعی را در صورت کاهش دخالت‌ها در قیمت‌گذاری به سمت رقابتی شدن واقعی آن هم به سود مصرف کننده سوق دهد.
یک اقدام مثبت و مفید
مسعود ریاضیات، دیگر کارشناس اینترنت نیز معتقد است، خبر شکل گرفتن «اراده حکومتی» برای خروج از انحصار اینترنت شرکت ارتباطات زیرساخت، خبر مثبت و مفیدی است به شرط آنکه به شکل اصولی و واقعی بخش خصوصی را دربر گیرد و دوباره در دست یک ارگان دیگر دولتی یا به ظاهر خصوصی قرار نگیرد.
ریاضیات گفت: چانه زنی و معامله با تأمین کنندگان (backbone providers) بزرگ خارجی از سوی بخش خصوصی به مراتب بهتر از بخش دولتی صورت می‌گیرد و از بوروکراسی دولتی خارج می‌شود.وی با بیان اینکه کاربرد (IXP مرکز تبادل ترافیک) فقط منحصر به خرید و انتقال پهنای باند بین‌المللی نیست، افزود: بلکه برای افزایش کیفیت خدمات و کاهش هزینه‌های شبکه اینترنت است و در واقع IXP موجبات محلی کردن اتصالات را از طریق برقراری ارتباط مستقیم نقطه به نقطه (peering) فراهم می‌کند.این کارشناس اینترنت در ادامه گفت: در چنین شرایطی که سرویس‌دهندگان اینترنت و تأمین کنندگان محتوا بتوانند به‌صورت مستقیم و محلی با یکدیگر ارتباط داشته باشند، کاربران داخل کشور می‌توانند بدون نیاز به ورود به شبکه اصلی دیتای زیرساخت، از سرویس‌های یکدیگر استفاده کنند و بهره‌وری از منابع شبکه نیز افزایش می‌یابد.
ریاضیات به برخی از شبکه‌های فرعی (از تأمین کنندگان اتصال اینترنت (ISP)، اپراتورهای موبایل و سازندگان محتوا نظیر Google و Facebook) که به یک IXP متصل می‌شوند اشاره کرد و افزود: تاکنون شرکت ارتباطات زیرساخت، با در اختیار داشتن تنها IXP در ایران پهنای باند اینترنت بین‌المللی را از خارج خریداری می‌کند و از طریق شبکه‌های داخلی خود به سرویس دهندگان اینترنت تحویل می‌دهد. حالا با این خبر دومین IXP نیز در ایران راه‌اندازی می‌شود، ولی آنچه از ظاهر خبر برمی‌آید، به نظر می‌رسد این نیز متعلق به دولت بوده و در اختیار خود آنهاست.
وی افزود: امروزه در جهان صدها IXP در حال فعالیت است و اگر بدون در نظر گرفتن کشورهای پیشرفته نگاهی به IXPهای دنیا بیندازیم می‌بینیم که اندونزی 23 تا IXP، ویتنام 7، فیلیپین 6، لبنان 3، حتی بنگلادش 3 تا IXP دارد. جالب است بدانیم که کشور کوچک امارات 2 مرکز IXP یکی در دوبی و یکی در فجیره دارد. IXP دوبی از لحاظ حجم ترافیک مبادله شده، یکی از بزرگ‌ترین‌ها در جهان بوده و جزو 50، IXP بزرگ جهان است.
فرصتی برای هاب منطقه شدن
محمدرضا کریمی دیگر کارشناس اینترنت نیز معتقد است با این اقدام، اولین گام مناسب از نظر زیرساخت فنی برای رفع انحصار از اپراتورهای CDNهای بزرگ (شبکه توزیع محتوا) برداشته شد.
کریمی گفت: سیاست شرکت ارتباطات زیرساخت در رفع انحصار به نظرم اتفاق خوبی است اما به شرطی که تمام زنجیره خدمات در آن طرح دیده شود اگر صرفاً بگوییم که شرکت ارتباطات زیرساخت انحصار پهنای باند را شکسته است ولی قیمت انتقال تصویب نشود، عملاً اتفاق خاصی رخ نداده و هیچ شرکتی نمی‌تواند خدمات را ارائه دهد.
وی افزود: به نظر می‌رسد اصلی‌ترین موضوعی که باید اتفاق بیفتد این است که کل زنجیره شامل انتقال و... همزمان با شکسته شدن انحصار، تعیین تکلیف شود تا شرکت‌ها بتوانند از این رفع انحصار بهره‌مند شوند. به‌دلیل اینکه وقتی خدمات از حالت انحصار بیرون می‌آید، رقابت و مشتری مداری روی کیفیت و قیمت باید تأثیر بگذارد تا در نهایت همه بتوانند از این تغییر بهره‌مند شوند.
این کارشناس اینترنت به وجود نگرانی‌ها در زمینه بحث‌های اینترنتی هم اشاره کرد و گفت: وجود نگرانی امنیتی در این بخش منطقی است ولی تمام دنیا این رفع انحصار را تجربه کرده‌اند و بحث امنیتی آن کماکان در دست حاکمیت مانده است. بنابراین حاکمیت می‌تواند کماکان نظارت و کنترل خود را در این زمینه داشته باشد و به صورتی تعریف شود که خللی در بحث‌های امنیتی هم به‌وجود نیاید.
به گفته کریمی، اصلی‌ترین نکته این است اگر CDNها در این طرح قرار بگیرند و محتواهای مناسبی در کشور داشته باشیم می‌توانیم به چند هدف مهم دست یابیم.
وی گفت: اول اینکه وقتی سرورها در داخل قرار بگیرند، کیفیت سرویس بخصوص در بخش گیم بالا می‌رود. از سوی دیگر امکان اینکه ما بتوانیم سرویس و خدمات به کشورهای همسایه ارائه دهیم و ارزآوری داشته باشیم، فراهم می‌شود. به عبارتی هم امکان انتقال اینترنت و دیتا مهیا می‌شود و هم می‌توانیم به کشورهای همسایه سرویس صادر کنیم.
این کارشناس اینترنت بار دیگر بر بحث قیمت‌ها تأکید کرد و افزود: اگر انحصار رفع شود ولی قیمت‌ها تغییر نکند و به تناسب تعیین نشود به طوری که نتوانیم این سرویس‌ها را به کشورهای همسایه ارائه و نیازهای آنها را تأمین کنیم، کشورهای همسایه نیز نیازهای خود را به طریق دیگری رفع خواهند کرد و به این ترتیب کم کم این بازار از دست ما خارج می‌شود.وی معتقد است اگر بخواهیم در چند سال آینده با همین روش و همین قیمت‌ها، سرویس ارائه دهیم سهم بازار ما کاملاً از دست می‌رود. بنابراین باید هوشیار باشیم در زمان مناسب با قیمت مناسب سرویس‌ها را ارائه داده و خود را به یکی از هاب‌های منطقه برای ارائه خدمات تبدیل کنیم.
