با توجه به گستردگی موضوع سینما و تلویزیون و جذابیت این عرصه در نزد مخاطب و نیاز به پرداختن متمرکز به مباحث این عرصه لذا از  این پس طی سلسله مباحث متعدد به تحلیل و تجزیه آثار ماندگار این عرصه پرداخته و در هر مبحث یک اثر مورد آنالیز قرار گرفته تا مخاطب با ابعاد مختلف یک فیلم و لایه های پنهان آن آشنا شود. در این مبحث  از سینمای قبل از انقلاب شروع کرده و به بررسی فیلم قیصر می پردازیم. با تکرا همراه باشید.

فیلم قیصر اثر مسعود کیمیایی از آثار برجسته سینمای قبل از انقلاب محسوب می شود و از تولیدات سال ۱۳۴۸ سینمای ایران بوده است که به دلیل نوع پرداخت قصه و ارائه آن در قالبی جدید و به دور از کلیشه های رایج  سینمای قبل از انقلاب مورد توجه همگان قرار گرفت.

مخاطبان خاص و عام جامعه با این اثر ارتباط برقرار کرده و در آن دوره فروشی عجیب، معادل دو میلیون تومان داشت که حیرت همگان را باعث شد و همین فروش بالا موجب شد که تهیه کنندگان به کارگردانان جوان اعتماد کرده و لذا کارگردانان جوان بسیاری توانستند در آن برهه وارد سینما شده و به ساخت فیلم بپردازند که این خود جریانی در سینمای آنروز را پدید آورد. بسیاری از دست اندر کاران سینما این فیلم را منشا موجی جدید در سینمای ایران عنوان کردند .

فیلم قیصر فاقد کلیشه های رایج در سینمای قبل از انقلاب مانند صحنه های کافه، کاباره، آوازخوانی های نقش اول فیلم، صحنه های سکسی بود و ازطرفی فاقد هنرپیشه نقش مکمل خوش بیان و کمیک و بذله گو بود. همچنین از صحنه های بزن بهادری قهرمان با دیگر شخصیتها خبری نبود و مهمتر از همه اینکه مخاطب با مرگ قهرمان در پایان اثر مواجه می شود که در واقع دارای پایانی تلخ و غم انگیز بود و برخلاف میل مخاطب آنروز بود که به پایان خوش و رسیدن زوج عاشق عادت داشت.

لذا با توجه به کلیه مواردی که در بالا ذکر شد، در واقع تولید این اثر ریسکی بسیار بزرگ برای کارگردان و تهیه کننده محسوب می شد و قطعا هر تهیه کننده و کارگردانی تن به چنین ریسکی نمی داد، زیرا همه عوامل نشان از شکست فیلم داشت؛ اما عباس شباویز به عنوان تهیه کننده و مسعود کیمیایی به عنوان نویسنده و کارگردان، با اعتماد و اطمینان خاطر تن به این ریسک بزرگ داده و به ساخت آن پرداختند و بالاخره اکران آن شروع شد.

هرچند که شباویز و مسعود کیمیایی ریسک تولید این اثر را پذیرفتند و شاید چندان از فروش آن مطمئن نبودند؛ اما قطعا منتظر چنین اتفاقی نبودند و حتی حدسش را هم نمی زدند و شاید هرگز گمان نمی کردند که فیلم با چنین استقبالی از سوی مخاطبان خاص و عام مواجه شود و خود آغازگر موجی جدید درسینمای ایران شود، آنقدر با مخاطب عام ارتباط برقرار نماید و چنان تاثیری بر جامعه بگذارد که قیصر به عنوان قهرمان فیلم، تبدیل به الگویی در زندگی روزمره جوانان شود و مدل کفش های قیصری به شدت در جامعه رایج شود.

فیلم قیصر در میان آثار سطحی و به شدت تجاری، توانست بدون هرگونه کلیشه و عنصری خارج از قصه و قصه ای به دور از قهرمان پردازی های فیلم های هم عصر خود و صحنه هایی بسیار واقع گرایانه و بدون ردپای سکس و رگه های اروتیک، به عنوان اثری بدیع در پرداخت قصه ای نه چندان بدیع مطرح شود. این فیلم توانست مخاطب عام و خاص را با خود همراه سازد و مسعودکیمیایی را به عنوان سینماگری خلاق و جسور و دارای شناخت عمیق از اجتماع به عرصه هنر معرفی نماید.

همچنین با توجه به فیلمنامه و دیالوگ نویسی جذاب و در نوع خود بی نظیر، مسعود کیمیایی همچنان تا به امروز به عنوان دیالوگ نویسی بی همتا در سینمای ایران مطرح است و نقل دیالوگ های ماندگار آثارش تا به امروز در جامعه، شهره عام و خاص است.

و اما حکایت فیلم قیصر:

در فیلم قیصر ، قصه این است که خواهر او که برای درس خواندن به منزل دوستش رفته در آنجا مورد تجاوز برادر دوستش، منصور آق منگول، قرار می گیرد و از شرم مواجهه با خانواده خود دست به خودکشی می زند. خانواده او  بر اساس نامه ای که دختر از خود به جای گذاشته ماجرا را می فهمند.

برادر بزرگ قیصر به نام فرمان با بازی زیبای ناصر ملک مطیعی چاقو را برداشته تا انتقام خواهرش را از آنها بگیرد؛ اما با دایی خود مواجه شده و دایی از او می خواهد که چاقو را کنار گذاشته و او را به یاد قول و قسم خود انداخته که قرار بر این بوده که هرگز دست به چاقو نشود. لذا فرمان چاقو را کنار گذاشته و دست خالی می رود تا انتقامش را از منصور آق منگل بگیرد؛ اما آنجا با او و برادرانش روبرو شده و آنها از پشت او را با چاقو می زنند و او می میرد.

قیصر که برای کار به آبادان رفته بود بی خبر از همه جا با چمدانی پر از سوقات به نزد خانواده برگشته اما با وضعیت جدید روبرو شده و با فهمیدن ماجرا ، قصد میکند که انتقام خون خواهر و برادرش را بگیرد. مادر و خان دایی راضی به بودن وی نیستند و سعی می کنند که او را به آبادان، سر کارش بفرستند؛ اما او زیر بار نمی رود و همانجا می ماند.

ابتدا موقعیت را خوب بررسی کرده و سپس یک یک برادران منصور را در مکانهای مختلف مثل حمام و یا محل سلاخی گاوها با ضربات چاقو می کشد. پلیس به او مظنون شده و به دنبال اوست. لذا او پنهان شده و از طریق زنی که با منصور رابطه داشته، آدرس منصور را می گیرد و به راه آهن قدیمی رفته در آنجا با منصور گلاویز شده و او را می کشد و سپس خود نیز مورد اصابت گلوله پلیس قرار می گیرد و نهایتا خود را کشان کشان به داخل یکی از کوپه های قطاری ایستاده می کشاند و در کوپه می نشیند و فیلم پایان می یابد.

در این اثر جمشید مشایخی نقش خان دایی را به عهده داشته و ناصر ملک مطیعی نقش فرمان و بهروز وثوقی در نقش قیصر و پوری بنایی در نقش نامزد قیصر به ایفای نقش می پردازند.

در فیلم قیصر دو زاویه نگاه را در زندگی شاهد هستیم. نگاه خان دایی به عنوان نماینده نسل گذشته به زندگی و نگاه قیصر به عنوان نماینده نسل جدید به زندگی در مواجهه با رخدادها مطرح است. به نوعی تقابل سنت و مدرنیته کاملا در اثر موج می زند و هویداست.

خاندایی نماینده دیدگاه سنتی سعی دارد با قانون همه مشکلات را رفع کند و بسیار محافظه کارانه و یا شاید عقلانی با قضایا برخورد کرده و در مقابل او قیصر با نگاهی احساسی و با عدم اعتماد به قانون و معتقد به ناتوانی قانون در حل مسائل و ضرورت ورود خود فرد به رویدادها و حل مسائل بصورت شخصی مطرح است.

خاندایی به واگذاری مسئله به قانون اعتقاد داشته و نگران حوادث بعد از آن است و قیصر بی محابا به قلب جریان زده و از غرق شدن در آن ابایی ندارد.

مادر که تاب تحمل این کش و قوس ها را ندارد، می میرد. قیصر دلایل خود را طرح می کند و البته در برخی موارد شاید حق با اوست. او در لابلای دیالوگ های خود می گوید که “چه کسی به اندازه ارزنی به او معرفت و مردانگی نشان داده که او یک خروار مردانگی به پای آن بریزد.” او معتقد است که با افراد باید مشابه خود آنان برخورد کرد و به هر حرکت آدم ها باید پاسخ داد و قانون تنها به درد محافظه کاران می خورد و دردی از کسی دوا نمی کند.

فیلم قیصر حکایت انتقام است، انتقام شخصی قهرمان که خود دست به اجرای قانون می زند؛ زیرا قانون را در اجرای عدالت ناتوان می بیند و این خصیصه را در بسیاری از قهرمان های مسعود کیمیایی شاهدیم. همگی در شرایطی خاص، پاشنه کفش خود را ور کشیده و با ضامن داری دسته زنجانی، برای اجرای قانون و عدالت به راه می افتد و شعله ور شدن این آتش در بسیاری مواقع یقه خود او را نیز می گیرد.

با ارائه نظرات و پیشنهادات خود یاریگر ما باشید.

منبع: تکرا

نوشته آثار ماندگار سینمای ایران قبل از انقلاب؛ قیصر، فیلمی بدون کلیشه! اولین بار در تکرا - اخبار روز تکنولوژی پدیدار شد.

در سال های اخیر در کنار اصطلاحات بسیاری که در حوزه فیلم و سینما باب شده، واژه ای نیز به عنوان سینمای دینی و مذهبی رایج شده که در برخی موارد آثاری را شامل شده که مستقیما به شخصیت ها و داستان های دینی و مذهبی پرداخته و در برخی موارد نیز شامل آثار معنا گرا در ساحت دین و اخلاق است.

این آثار همچنان در بین اساتید این بحث مطرح بوده و اساتید بسیاری بطور کاملا جدی و با تمام قوا در حال بحث و جدل هستند که اصولا سینمای دینی و مذهبی می تواند وجود داشته باشد یا خیر؟ و اینکه تعریف سینمای دینی و مذهبی اصولا به لحاظ واژه ای صحیح است یا خیر؟ و متاسفانه هرگز به این فکر نمی کنند که آیا اصولا چنین بحثی مهم بوده و یا از اهمیت کمی برخودار است؟

 اما به هر حال چنین واژه ای که ضرورتی هم نداشته تعریف شده و حال نسبت به گستردگی موضوع و سوژه های بی شمار این عرصه، هم از لحاظ کمی و هم از لحاظ کیفی، به جز معدودی از آثار، مابقی چندان قابل توجه نبوده و صرفا تبدیل به آثاری تبلیغی و شعاری شده که با پایان یافتن تاریخ مصرفشان، خود آثار نیز از اذهان به کلی پاک شده و متاسفانه آثار ماندگار در این زمینه بسیار ناچیز بوده است.

جالب اینجاست که سینمای دینی و مذهبی کشوری مانند ایران که کشوری اسلامی و به شدت اهل دین و مذهب بوده نسبت به هالیوود که برخی آن را مامن شیطان می نامند اصلا قابل مقایسه نبوده و نکته قابل توجه اینکه هالیوود در این زمینه بسیار فعال تر عمل نموده و از نظر کیفی و کمی کارنامه درخشانی داشته که ایران هرگز توان برابری با وی را تا به امروز نداشته است.

در ایران پس از انقلاب و با توجه به تشکیل حکومتی اسلامی و با محوریت شیعیان، طبیعتا سینما نیز تغییر ماهیت و هویت داده و به سینمایی بسیار متفاوت با قبل از انقلاب تبدیل شد. لازم به ذکر است که هر انقلابی پس از خود تحولات و دگرگونی هایی در پی داشته و طبیعتا هنر نیز از این تحولات دور نمانده و ما در عرصه هنرهای مختلف نیز با چرخشی شدید مواجه شده ایم.

سکانسی از فیلم سینمایی روز واقعه

البته در سال های اولیه انقلاب، به دلیل تسلط احساس بر عقل و خرد، طبیعتا بسیاری از فعالیت ها نیز دارای خاستگاه احساسی و عاطفی بوده و شور و جوش و خروش انقلاب در افراد، به دنبال آن پدیداری احساسات را در بر داشته و لذا آثاری پدیدار می شود که در تب و تاب هر انقلاب پدیدار شده است. این آثار، بیشتر آثاری ایدئولوژیک و متاثر از انقلاب و مفاهیم کلی آن بوده که نتیجتا آثاری شعاری، تبلیغی و متناسب با همان زمان و فضا بوده و به نوعی دارای تاریخ مصرف بوده است.

پس از آرام گرفتن انقلاب و چرخش نظام از ورطه احساسات به ورطه عقلانیت و جایگزینی منطق به جای احساس، تاریخ مصرف این دسته از آثار هنری نیز پایان یافته و از این پس آثار متفاوت تری پدید می آید که قابل بررسی و قضاوت است. حال در ایران نیز تاریخ تکرار شده و در زمینه هنر نیز به همین گونه، منوال پیش رفته و چنین چرخه ای صورت گرفته و ما بیشتر با آثاری سر و کار داریم که به دور از احساسات شدیدِ ناشی از انقلاب بوده و بر پایه منطق و خرد شکل گرفته اند.

اما متاسفانه در سینما و تلویزیون ما چندان آثار قابل توجهی در زمینه دین و مذهب تولید نکرده و اگر هم بوده  بسیار معدودند. از جمله آثاری که می توان به آنها پرداخت  و مرتبط با سینمای دینی و مذهبی قلمداد نمود، به شرح زیر است:

در ایران بر اساس زندگی پیامبران و امامان، آثار تولید شده عبارتند از فیلم “روز واقعه”، “سفیر”، “امام علی”، “امام حسن”، “مختار”، “محمد رسول‌الله”، “یوسف”، “ایوب پیامبر” ، “مسافر ری”، “مریم مقدس”، “امام رضا”، “مردان آنجلس”، “ملک سلیمان”.

سکانسی از سریال مردان آنجلس

همانطور که می بینیم چندان سینمای ما در این حوزه پربار نبوده و واقعا با گذشتن چهار دهه از انقلاب اسلامی و قدرت گرفتن دین و مذهب و افزایش گرایشات مذهبی در مردم و مسئولین، متاسفانه در سینما و تلویزیون دستان ما خالی بوده و نسبت به صرف یک زمان چهل ساله و انجام هزینه های کلان در زمینه سینما و تلویزیون، تولیدات ما بسیار ناچیز بوده و شاید به جرات بتوان گفت که اصلا تولیدی نداشته ایم.

یعنی حتی سالی یک فیلم هم ساخته نشده و از طرفی آثاری هم که ساخته شده همگی از سطح استاندارد لازم فنی و کیفی برخوردار نبوده و دارای مشکلات عدیده ای بوده اند.

 به عنوان مثال آثار ساخته شده توسط فرج الله سلحشور و یا مهدی فخیم زاده به لحاظ زبان و ادبیات آرکائیک به شدت دچار ضعف بوده و در بعضی موارد حتی تداخل زبان محاوره امروزی با زبان آرکائیک را شاهد هستیم.

البته این بحث به آن معنا نیست که از زبانی استفاده شود که مخاطب امروزی نتواند با آن ارتباط برقرار کند، ولی همانطور که شاهدیم مخاطب به راحتی با اثری همچون روز واقعه و یا امام علی ارتباط برقرار کرده و این آثار در اذهان ماندگار شده و در تاریخ فیلم و سریال ایران نیز ماندگار شده اند و از زبانی قابل قبول و باور پذیر در دیالوگ ها استفاده شده است، اثر زبانی قابل قبول بوده و با مخاطب نیز ارتباط برقرار می کند.

سکانسی از فیلم سینمایی مصائب مسیح

و یا تصویر نمودن امام با قرار دادن منبع نور به جای سر ایشان چه مشکلی را حل می کند؟ غیر از اینست که از تاثیرگذاری آن اثر تراژیک کم می کند؟ قرار دادن منبع نور تصویر جالبی نداشته و مخاطب به جای برقراری ارتباط، کمی حالت دفاعی نسبت به اثر برقرار می کند و این یعنی اینکه تمام اثر، تاثیر خود را از دست داد و تمام! این وضعیت سینمای به اصطلاح دینی ماست!

شاهدید که تمام سینمای دینی و مذهبی ایران پس از انقلاب یعنی به اندازه انگشتان دو دست بوده و جالب اینجاست که مدام از سوی مسئولین هم حمایت از اینگونه آثار اعلام می شود ولی عملا اتفاقی نیفتاده و در این عرصه ما با برهوتی سی چهل ساله مواجهیم و متاسفانه زمان را از دست داده ایم.

اما جالب اینجاست که یک مرکز فیلمسازی که هیچ ادعایی در این زمینه نداشته و بیشتر به تجارت و منافع می اندیشد و هیچگونه خبری از سینمای دینی و مذهبی و معناگرا و هرگونه اصطلاح این شکلی در آنجا نبوده اما کارنامه ای بسیار درخشان داشته و با ایران قابل قیاس نبوده است و نیست.

در هالیوود، مرکزی که در کشور ما آنجا را مرکز فساد و بی اخلاقی می خوانیم و دیدگاه ها در اینجا نسبت به آن بسیار منفی بوده، عملا بسیار جلوتر از ما بوده و کارنامه هنری آنان عملکرد بسیار بهتری را نشان می دهد.

در سینمای هالیوود فیلم هایی چون:

“مصائب مسیح”، “انجیل به روایت متیو”، “مصیبت ژاندارک”، “بن هور”، “آخرین وسوسه مسیح”، “باراباس”، “شاهزاده مصر”، “تعصب”، “آهنگ برنادت”، “بزرگ ترین داستان عالم”، “ابراهیم”، “یعقوب”، “سلیمان و ملکه سبا”، “داوود و بتسابه”، “شاه شاهان”، “داوود پادشاه”، “ده فرمان”، “نوح”، “عیسی مسیح” و مهمتر از همه، “محمد رسول الله” ساخته شده که از کیفیت بسیار بالایی نیز بهره مند بوده است.

سکانسی از فیلم سینمایی آهنگ برنادت

ما در خیال خود هزینه بسیاری را صرف این گونه از سینما کرده ایم اما در مقابل هزینه هایی که برای این بیست اثر مذهبی شده، هزینه های ما بسیار ناچیز بوده و همچنان نیز بودجه این نوع آثار بسیار پایین است. در هر موقعیت، یا بودجه نیست یا اگر هست، فیلمنامه خوبی نداریم و اگر فیلمنامه هم هست، کارگردان توانایی نیست و اگر واقعا  هست “روز واقعه” خلق می شود، اثری بی نظیر در سینمای ایران که همتایی ندارد.

امید که چنین آثاری در سینما و تلویزیون ایران باز هم تولید شود و همواره چنین آثاری بر پرده سینما در حال اکران باشد و نتایج آن را نیز در جامعه شاهد باشیم.

نظرات خود در خصوص سینمای دینی مذهبی در ایران و هالیوود را با تکرا در میان بگذارید.

.

منبع: تکرا

نوشته نگاهی به سینمای دینی و مذهبی در ایران و هالیوود اولین بار در تکرا - اخبار روز تکنولوژی پدیدار شد.